Ιστορικά στοιχεία Ι. Μ. Ναού Αγ. Γεωργίου Μοιρών

Δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηρίσουμε ως την πιο προικισμένη πασών των Ι. Μητροπόλεων Κρήτης, την Ι. Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας. Οι Ι. Ναοί της, τα πάμπολλα ιερά προσκυνήματά της, τα απόκρυφα ασκηταριά της και τα τόσα μοναστήρια της, δηλώνουν τόπο ιερό και ευλογημένο. Πολλοί και οι Άγιοι που συνδέονται μ’ όλα αυτά. Πρωτόθρονη των Μητροπόλεων του νησιού μας. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι σ’ αυτό τον τόπο πάτησαν τα πόδια του Αποστόλου των Εθνών Παύλου. Επίσης σ’ αυτό τον χώρο ήταν η Έδρα του Απ. Τίτου, ο οποίος ήταν και πρώτος Επίσκοπος της Εκκλησίας της Κρήτης και φυσικά παρέμεινε η ‘Εδρα της, κατά τα χίλια πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. Σ΄ αυτό τον τόπο μαρτύρησαν και οι Άγιοι Δέκα. Και όλα αυτά συνετέλεσαν και βοήθησαν τα μέγιστα στο να εκχριστιανισθεί το νησί μας, να μπουν τα σταθερά και ιερά θεμέλια της Αποστολικής Κρητικής Εκκλησίας.

Ι. Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Γεωργίου Μοιρών. Περίοδος της Τουρκοκρατίας, μία σκοτεινή και σκληρή δοκιμασία για το νησί μας και για τον τόπο μας. Οι Μοίρες ένα ασήμαντο χωριό με ελάχιστες οικογένειες, ανάμεσα στις χριστιανικές και κάποιες τούρκικες. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Ιωάννη Μοσχονά στο γιο του Βασίλη, ο οποίος και μου τα μεταφέρει:

«Γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα στις Μοίρες ζούσαν 22 χριστιανικές οικογένειες και 17 τούρκικες. Οι Τούρκοι είχαν τα σπίτια τους στο «κόκκινο μετόχι» (στο σημερινό συνοικισμό της Αγ. Παρασκευής). Η αδελφή μου, συνεχίζει ο Ιωάννης Μοσχονάς, πήρε για άνδρα της κάποιον Καμπουράκη και θυμάμαι την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου να είναι ένα στενόμακρο οίκημα που το χρησιμοποιούσαν για στάβλο και εκεί έδεναν τα ζώα τους. Αυτόν τον χώρο διαμόρφωσαν σιγά – σιγά και έτσι έφτιαξαν την εκκλησία του Αϊ-Γιώργη, δουλεύοντας εθελοντικά οι άνθρωποι, αφού άλλη εκκλησία δεν υπήρχε στις Μοίρες».

Καθ΄ υπόδειξη του Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακαρίου, τον οποίο και ευχαριστώ από καρδιάς, γίνεται λόγος για την Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, στην έκθεση ωμοτήτων 1866, της Κατίνας Τσατσαρωνάκη, η οποία αναφέρει: «Μεταξύ των εγγράφων του αειμνήστου θείου μου Μητροπολίτου Κρήτης Τιμοθέου Βενέρη ευρίσκεται χειρόγραφος έκθεσις, αναφερομένη εις τας υπό των Τούρκων διαπραχθείσας ωμότητας εις το Ανατολικόν Τμήμα της Κρήτης κατά την Επανάστασιν του 1866. Ποίος ο συντάξας την έκθεσιν ταύτην και πόθεν περιήλθεν αύτη εις χείρας του θείου μου, δεν μοι είναι δυνατόν να εξακριβώσω. Πάντως εκ τε της γραφής και της παλαιότητος του χάρτου, εφ΄ ου έχει γραφή αύτη, ουδεμία αμφιβολία υφίσταται, ότι δεν πρόκειται περί αντιγράφου, αλλά περί αυτού τούτου του πρωτοτύπου, συνταχθέντος κατ΄ ανωτέραν διαταγήν την εποχήν της Επαναστάσεως ταύτης. Η εν τέλει δε αυτής χρονολογία: «Εν Λασιθίω την 27 Αυγούστου 1867» διασαφηνίζει, νομίζω, αρκετά την παλαιότητα του εγγράφου. Όσον αφορά περί του ανεκδότου του εγγράφου τούτου, ηρεύνησα σχετικώς πάσας τας προσιτάς εις εμέ ενταύθα πηγάς, ουδέν όμως ανεκάλυψα περί τούτου. Το περιεχόμενον της εκθέσεως δημιουργεί εις τον αναγνώστην την εντύπωσιν, ότι αύτη κατά πάσαν πιθανότητα εγραφή υπό προσώπου καταγομένου εκ του ανατολικού τμήματος της νήσου, μάλλον δε εκ της επαρχίας Μεραμβέλλου, διότι αι περί του ανατολικού τούτου τμήματος αναφερόμεναι πληροφορίαι είναι σαφέστεραι και διεξοδικώτεραι. Η έκθεσις περιορίζεται αποκλειστικώς εις την αναγραφήν των διαπραχθέντων βασανιστηρίων, φόνων και ωμοτήτων εις βάρος των Χριστιανών της νήσου μας, ουδαμού αναφερομένων άλλων πολεμικών και στρατιωτικών γεγονότων. Μονολότι δε εις πολλά σημεία η έκθεσις είναι φραστικώς στερεότυπος, επαναλαμβάνουσα εν πολλοίς τα ίδια, ουχ ήττον όμως, προκειμένου περί προσώπων, ονοματεπωνύμων, Μονών και χωρίων είναι αρκετά διαφωτιστική. Η δημοσίευσις της εκθέσεως ταύτης, νομίζω θα προσφέρη μίαν μικράν συμβολήν εις τους ασχολουμένους με την μελέτην της μεγάλης Κρητικής Επαναστάσεως του 1866».

Η Κατίνα Τσατσαρωνάκη, αναφέρεται στην έκθεση ωμοτήτων, στις διάφορες Επαρχίες του Ν. Ηρακλείου, μεταξύ αυτών και στην Επαρχία Καινούργιου. Ένα από τα χωριά λοιπόν είναι και οι Μοίρες, για τις οποίες έχουμε την παρακάτω περιγραφή: «Μοίρες. Τας 15 χριστιανικάς οικίας, την εκκλησίαν «Άγιος γεώργιος» υπέρ τα 250 ελαιόδενδρα και άπαντα τα σπαρτά έκαυσαν. Την Φωτεινήν ετών 80 ατιμάσαντες εφόνευσαν». Είναι σίγουρο, ότι το πλήθος των ωμοτήτων που διαπράχθηκαν σε διάφορα μέρη, απέβησαν εις βάρος των Ι. Ναών. Τόσο ήταν το μένος των κατακτητών, ώστε επεδίωξαν να υποβιβάσουν τους Ναούς, να τους αφανίσουν και να προκαλέσουν ζημιές στις εικόνες και στα ιερά τους σκεύη. Έτσι επιβεβαιώνεται η μαρτυρία του Ιωάννη Μοσχονά που θυμάται στάβλο την Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Πιθανότατα είχαν μετατρέψει τον Ι. Ναό του Αϊ-Γιώργη σε στάβλο. Όπως προαναφέρθηκε, υπήρχε το κτίσμα στο οποίο αργότερα στεγάστηκε ο Ι. Ναός του Αγ. Γεωργίου. Πρόκειται για τον προαναφερόμενο στάβλο. Η οροφή ήταν με μεσοδόκια και η επίπεδη σκεπή του καλυπτόταν πάλι από λεπιδόχωμα. Τμήμα του οικόπεδου ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Καμπουράκη και όλη η περιοχή αυτή ονομαζόταν «Καμπουριανά». Περιλάμβανε έκταση, από τον πομπιανό δρόμο μέχρι και την περιοχή του μνημείου των Μοιρών.

Τα τελευταία χρόνια, όταν έγιναν κάποιες οικοδομικές εργασίες για την ανέγερση του Πνευματικού – Πολιτιστικού Κέντρου του Ι. Μ. Ναού Αγ. Γεωργίου, κατά την εκσκαφή των θεμελίων, ευρέθησαν οστά. Προφανώς στον χώρο αυτόν υπήρχε νεκροταφείο και η επικρατέστερη άποψη είναι, ότι εκεί ήταν το νεκροταφείο της προαναφερόμενης συνοικίας των Καμπουριανών. Υπάρχει βέβαια και μια άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία παλιότερα οι άνθρωποι συνήθιζαν γύρω από τον χώρο της εκκλησίας να θάβουν τους νεκρούς τους. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε, αφού έφυγαν πια οι Τούρκοι, ο Ι. Ναός άρχισε σιγά – σιγά να οικοδομείται, χωρίς ν΄ αλλάξει το μέγεθός του. Η σκεπή του ανακατασκευάσθηκε σε θολωτή και οι εικόνες του, τρεις κατά τον αριθμό, μεταφέρθηκαν αργότερα στον κοιμητηριακό Ναό του Αγ. Κωνσταντίνου. Ήταν έργα που ιστορήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Λέγεται ότι πρωτοστάτησαν στις εργασίες αυτές ο τότε προεδρεύων δήμαρχος Μοιρών, Ιωάννης Στρατιδάκης και ο επόμενος δήμαρχος Ιωάννης Σφακιανάκης. Και οι δύο προαναφερθέντες δήμαρχοι μαζί με τον τότε Επίσκοπο Αρκαδίας Βασίλειο Μαρκάκη, του οποίου η Έδρα ήταν στους Αγ. Δέκα, επιμελήθηκαν των εργασιών του Ι. Ναού του Αγ. Γεωργίου στις Μοίρες. Η οικοδόμηση του Ι. Ναού περιελάμβανε δύο φάσεις και φυσικά είναι αφιερωμένα τα δύο του κλίτη, το πρώτο στον Άγ. Γεώργιο και το δεύτερο, το οποίο χτίστηκε αργότερα στην Ανάληψη του Χριστού. Πρόκειται για το νότιο και βόρειο κλίτος αντίστοιχα. Είναι σίγουρο ότι η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου λειτουργούσε και πριν από τον πόλεμο, αφού οι Μοίρες ήταν ένα κομβικό σημείο του Μεσαρίτικου κάμπου, με πολλές υπηρεσίες και με ρυμοτόμηση. Από μικρός συνοικισμός που ήταν προχωρούσε με γιγάντια άλματα για να γίνει ένα αγροτικό κέντρο, από τα σπουδαιότερα στο νησί μας. Χαρακτηριστικό το δημοσίευμα που ακολουθεί:

«Η ωραία Κοινότης των Μοιρών, αναπηδήσασα από ένα μικρόν Συνοικισμόν ολίγων οικιών, προχωρεί με γιγαντιαία άλματα, δια την κατάκτησιν μιάς επιζήλου θέσεως, μεταξύ των σπουδαιοτέρων Αγροτικών Κέντρων της Νήσου. Μετά τα τόσα εξωραϊστικά και κοινωφελή έργα που έχουν κατασκευασθή εν αυτή, υπεγράφη και η σύμβασις δια την ρυμοτομίαν της, μετά την οποίαν πλέον θα δύναται να παραβληθή προς κάθε άλλην συγχρονισμένην Κωμόπολιν της νήσου. Συγχαίρομεν το προοδευτικόν Συμβούλιον της ωραίας Κωμοπόλεως και τον ρέκτην και φιλοπρόοδον Πρόεδρον αυτής κ. Ζαχαριουδάκην και τους ευχόμεθα όπως ιδούν ταχέως την γραφικήν Κοινότητά των, όπως την ποθούν και όπως μοχθούν να την καταστήσουν».

Αλλά και το επόμενο δημοσίευμα προϋποθέτει σίγουρα την ύπαρξη του Ι. Ναού, αφού η κίνηση είναι πραγματικά πρωτόγνωρη στην κωμόπολη των Μοιρών: «Μεταφερθήκαμε κατόπιν εις άλλα τμήματα και παντού αντικρίσαμε τον ίδιο πληθωρισμόν εκθεμάτων, έλαια, τυριά, είδη μπακαλικής, είδη ορνιθοτροφίας, μαλλιά, μέταξα, είδη αγγειοπλαστικής, γραμμόφωνα. Σάπωνες, σχοινιά, κριθάρια, σιτάρια, είδη υποδηματοποιίας και ό,τι μπορεί να υποθέση κανείς. Όλα τα καταστήματα εκθέτουν και εκείνα που δημιουργούνται προχείρως. Εδώ Υφασματοπωλεία, Επιπλοποιεία, Δερματοπωλεία, Κασμιράδικα, πιο πέρα Χρυσοχοεία, Λεμοναδοποιεία, Ζαχαροπλαστεία, πλανόδιοι πωληταί ειδών ψιλικών, φανελών κ.λ.π. Επίσης μεγάλη κίνησις σημειώνεται και εις ένα άλλο τμήμα που αποτελεί την λαχαναγοράν και την ελαιαγορά, ένθα οι χωρικοί συγκεντρώνουν μεγάλας ποσότητας ελαιών και λαχανικών. Όλα τα Καταστήματα εργάζονται την ημέραν αυτήν, τα δε Εστιατόρια σημειώνουν την μεγαλυτέραν κίνησιν και κατανάλωσιν. Η εμποροπανήγυρις διαρκεί καθ΄ όλην την ημέραν και εξυπηρετεί τας Επαρχίας Πυργιωτίσσης, Μονοφατσίου, Καινούριου, Αμαρίου, Αγίου Βασιλείου και το Ηράκλειο, διότι απ΄ όλα αυτά τα διαμερίσματα συγκεντρώνονται αγορασταί και πωληταί».

Επίσης η άποψη ότι λειτουργούσε και πριν από τον πόλεμο ο Ι. Ναός του Αγ. Γεωργίου, ενισχύεται και από τη μαρτυρία του επί σειρά ετών διατελέσαντος επιτρόπου του Ι. Ναού, Ροδάμανθη Χουστουλάκη. Ο κ. Ροδάμανθης θυμάται τον Ι. Ναό προπολεμικά, το ένα κλίτος του Αγ. Γεωργίου και θυμάται την περαιτέρω επέκτασή του αργότερα. Τον Ι. Ναό του Αγ. Γεωργίου, ένα μικρό μπλε χρώματος εκκλησάκι, το θυμάται και ο αδελφός του Ροδάμανθη Χουστουλάκη, Γεώργιος. Ο ίδιος μας λέει: «Θυμάμαι τη γιαγιά μου, που με πήγαινε για να με κοινωνήσει». 

Από το βιβλίο «Η Ενορία του Αγίου Γεωργίου Μοιρών», Μοίρες 2019.

Στην Ενορία του Αγ. Γεωργίου Μοιρών ανήκουν και τα παρακάτω εξωκλήσια: Αγίας Μαρίνης, και Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.