ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΤΗΣ  ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ

 Στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ι. Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας, στις  Μοίρες, την Κυριακή το απόγευμα, 30/10/2022, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση μνήμης για τα 100 χρόνια μακριά από τις Αλησμόνητες Πατρίδες της Μικράς Ασίας.
Μίλησε ο κ. Ζαχαρίας Καλοχριστιανάκης, συντ. Εκπαιδευτικός, Συγγραφέας, με θέμα: «Μικρασία, Καταστροφή, Προσφυγιά» και εν συνεχεία η Παραδοσιακή Χορωδία και Ορχήστρα του Πολιτιστικού Κέντρου της Ι. Μητροπόλεώς μας, υπό τη διεύθυνση του κ. Ανδρέα Γιακουμάκη, Καθηγητή Μουσικής και Διευθυντή της Σχολής Βυζ. Μουσικής της Ι. Μητροπόλεώς μας, τραγούδησε μικρασιατικά τραγούδια.

Η ομιλία του κ. Ζαχαρία Δημ. Καλοχριστιανάκη

Δασκάλου – Συγγραφέα

Μικρασίας καταστροφή, προσφυγιά

  Για τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής έχουν γραφτεί τόσα πολλά, που η δική μου αναφορά θα ήταν κουραστική περιττολογία κι ανώφελο θρηνολόγημα.  Εστιάζομε ως καταλυτικό αίτιο αυτής της μεγαλύτερης εθνικής συμφοράς, τις μεταξύ των πολιτικών κομμάτων έριδες και διχόνοιες, ακόμη και τα θέατρα ήταν χωρισμένα σε βενιζελικά και βασιλικά, επιβεβαιώνοντας την παροιμία «Ρωμαίικος καβγάς, τούρκικος χαλβάς».

     Κι επειδή, Σεβασμιότατε, ως εραστής της ιστορικής αλήθειας, που είσθε, και δεν θέλετε  τίποτε να κουκουλώνετε, γι’ αυτό θα αναφερθώ σε επιμέρους σχετικά περιστατικά, που πληγώνουν και η επίσημη ιστοριογραφία δεν έχει επαρκώς αναδείξει.

      Φαίνεται ότι η κακοδαιμονία της Ιωνίας έχει βαθιές ρίζες. Η μητροπολιτική Ελλάδα βλέπει την Ιωνία ως απόπαιδο. Όταν το  479 π. Χ οι συμμαχούντες Σπαρτιάτες και Αθηναίοι συγκρούονται στη Μυκάλη της Ιωνίας με τους Πέρσες και τούς νικούν, οι Σπαρτιάτες πρότειναν στους Αθηναίους να στείλουν το στόλο τους να τούς μεταφέρει στην Αθήνα, ενώ αυτοί ζητούσαν να μείνουν και να γίνουν μέλη της ελληνικής  συμμαχίας. Η ηγεσία της Εκκλησίας του νεοσύστατου ελληνικού μοναρχικού κράτους το 1833, με πρωτεργάτη το Θεόκλητο Φαρμακίδη και σε συνεργασία με τους Βαυαρούς, προβαίνει  στο ελληνικό αυτοκέφαλο, πράξη η οποία διασπά την ολότητα του Γένους και τραυματίζει τη Μεγάλη Ιδέα.

     Κι ενώ ο Βενιζέλος, προσανατολισμένος στους Αγγλογάλλους, είχε εντάξει στους οραματισμούς του τη Μεγάλη Ιδέα με ένα εθνικό κράτος, που θα περιλάμβανε στα όρια του το ζωτικότερο τμήμα της Μ. Ασίας, σε μια Ελλάδα η οποία θα είχε λίμνη το Αιγαίο, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος,  προσκολλημένος στους Γερμανούς, γίνεται εκφραστής ενός εσωστρεφούς κράτους. Φαίνεται ότι η μετά το 1920 ελληνική κυβέρνηση είχε ειλημμένη απόφαση να εγκαταλείψει τους Έλληνες της Μ. Ασίας στο έλεος του Κεμάλ. Όταν ο Στεργιάδης ανακοίνωσε στο νεαρό τότε πολιτικό Γ. Παπανδρέου την επερχόμενη καταστροφή δέχθηκε την ερώτηση. «Γιατί δεν ειδοποιείτε τον κόσμο να φύγει» απάντησε: «Καλύτερα να μείνουν εδώ και να τούς σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα». Η τότε κυβέρνηση είχε φροντίσει να ψηφίσει Νόμο, που απαγόρευε στον ελληνικό πληθυσμό να εγκαταλείψει τη Μ. Ασία.

     Ακόμη και την ώρα της κορύφωσης του μικρασιατικού δράματος η αδιαφορία της ελίτ των Αθηνών για τα τεκταινόμενα στη Μ. Ασία αποτυπώνεται σε δημοσίευμα του δημοσιογράφου Κώστα Φαλτάιτς, που αν και φιλομοναρχικός δεν σιωπά και γράφει: «Το άγγελμα της μεγάλης σφαγής διαδίδεται τις πρώτες βραδινές ώρες στην Αθήνα. Τα θέατρα παίζουν, ο κόσμος στο θέατρο της Κυβέλης γελά και η μουσική χτυπά εύθυμα τραγουδάκια. Μπήκα μέσα κι έφυγα αηδιασμένος».

     Κι ακούστε τώρα μια άγνωστη τραγική ιστορία για τα κοριτσάκια του ορφανοτροφείου της Σμύρνης, αυτού του ιδρύματος που είχε ιδρύσει ο ιεράρχης Χρυσόστομος. Το ορφανοτροφείο φιλοξενούσε γύρω στα 2.000 παιδιά. Η Σμύρνη καίγεται και τα ορφανά, άγουρα κοριτσάκια, αλαφιασμένα κι απροστάτευτα ακολουθούν το ανθρώπινο ποτάμι στο λιμάνι και σπρώχνονται να ανεβούν σε κάποιο πλεούμενο. Περίπου 100 μεταφέρθηκαν με ασφάλεια στην Ελλάδα και φιλοξενήθηκαν σε ορφανοτροφείο της Εκκλησίας, ενώ τα υπόλοιπα βρέθηκαν μετέωρα και περιπλανόμενα στη φλεγόμενη Σμύρνη. Όσα γλίτωσαν τη σφαγή τα μετέφεραν  στην Ελλάδα και κάποια από αυτά τα διοχέτευσαν, πού λέτε; στο κρατικό πορνείο της Δραπετσώνας, και άλλα προορίζοταν για «καλούς και ευυπόληπτους» Αθηναίους, ενώ τα πιο τυχερά δόθηκαν ως υπηρέτριες σε πλούσιες οικογένειες.

     Και κάτι που αν και μακάβριο ανοσιούργημα υπερβαίνει κάθε αρρωστημένη φαντασία. Τα πτώματα των χιλιάδων χριστιανών, που είχαν σκοτωθεί από τους Τούρκους, στις σφαγές του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, είχαν ριχτεί στις χαράδρες του όρους Πάγου. Όταν αργότερα αναζητήθηκαν τα οστά τους δεν βρέθηκαν πουθενά. Ξέρετε γιατί; Είχαν περισυλλεχθεί, από κάποιους «πολιτισμένους» συμμάχους και με τα καράβια τους μεταφερθεί στις χώρες τους για να αλεστούν και να γίνουν λίπασμα. Το γεγονός αποσιωπάται από τη σύγχρονη ιστορία, την ιστορία του σύγχρονου ιστορικού αναθεωρητισμού και της πολτοποίησης, την οποία πολλές φορές επικαλείστε Σεβασμιότατε, ειπώθηκε όμως    από δόκιμο ιστορικό.

     Όσον αφορά το ιστορικό μέρος συνοπτικά να υπενθυμίσομε ότι με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο,  την ήττα του Σουλτάνου και την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου 1920), με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το όραμα της Μεγάλης Ιδέας ενσαρκώνεται. Οι λαϊκοί θρύλοι με τους οποίους για αιώνες τρεφόταν το υπόδουλο Γένος αναλαμπίζουν, ο ελληνικός στόλος ναυλοχεί με το συμμαχικό στην Κων/λη, ο παπά Λευτέρης Νουφράκης, μετά από 466 χρόνια, ξανάρχισε την ατελείωτη λειτουργία στην Αγιά Σοφιά, ο «μαρμαρωμένος βασιλιάς» ζωντάνευε και πλησίαζε η ώρα να πάρομε την Πόλη. Το βλέμμα του Βενιζέλου ήταν στραμμένο στη Βασιλεύουσα γιατί όπως επανειλημμένα έχει επισημάνει η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ «Η Ελλάδα είναι η μόνη βαλκανική χώρα η οποία συγκροτήθηκε δίχως την πρωτεύουσα του ελληνικού έθνους, που ήταν η Κωνσταντινούπολη.  Στη Σμύρνη, με τη διορατικότητα του Βενιζέλου, ιδρυόταν το πρώτο Πανεπιστήμιο της καθ’ ημάς Ανατολής. Η  Ελλάδα από «μονοκοτυλήδονη» γίνεται δισκελής, πατάει στην Ιωνική γη και εκ του σύνεγγυς ατενίζει τη Βασιλεύουσα. Όμως «μεταξύ κύλικος και χείλεος άκρου πολλά πέλλει (μεσολαβούν)». Ο τότε πολιτικός κόσμος και ο λαός, διαβρωμένοι όλοι από το μικρόβιο του διχασμού, δεν στάθηκαν στο ύψος της ιστορικής και εθνικής τους ευθύνης. Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές και τις έχασε, οι πολιτικοί του αντίπαλοι επανέφεραν το γερμανόφιλο βασιλιά Κωνσταντίνο-κόκκινο πανί για τους συμμάχους-καλλιέργησαν το λαϊκισμό, που ικανοποιούσε τα ψυχόρμητα του λαού, υπέθαλψαν το διχασμό, με το παραπλανητικό σύνθημα «οίκαδε», έδωσαν ψεύτικες υποσχέσεις, τις οποίες όχι μόνο δεν τήρησαν, αλλά για να εκμηδενίσουν τη δόξα του πολιτικού τους αντιπάλου και να νοσφισθούν τα επινίκια, προχώρησαν σε μια εκστρατεία, που εκ των πραγμάτων ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία και από την Ελλάδα των «Δύο  Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών» να καταλήξομε στην Ελλάδα των Χαμένων Πατρίδων.

     Ως λαός έχομε την προσφιλή τάση να φορτώνομε τα δικά μας λάθη σε άλλους. Βεβαίως η στάση των συμμάχων ελέγχεται, αλλά αυτή οφείλομε να τη δούμε ως απόρροια των δικών μας λανθασμένων επιλογών. Οι σύμμαχοι για τα δικά τους συμφέροντα προδίδουν τους Έλληνες και η ελληνική μοναρχική  κυβέρνηση προδίδει τους Μικρασιάτες, που τής είναι ανεπιθύμητοι, λόγω των βενιζελικών πολιτικών τους προτιμήσεων.

     Η μυριόθρηνη Μικρασιατική καταστροφή, αποτελεί ιστορική τομή. Η ανάμνηση του προσφυγικού, ως ιστορικού γεγονότος, μείζονος εθνικής σημασίας, προσφέρεται ως ιστορική διδαχή των αιτίων της οδυνηρής ήττας. Κι ακόμη: η γνώση της υψηλής και Realpolitik, που δίδαξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο δημιουργός της σημερινής Ελλάδας, αξίζει να μελετηθεί για την άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων.

     Οι πρόσφυγες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες.  Στους παλιούς, που ήρθαν το 1922 με το διωγμό και στους νέους,  που ήρθαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) και προέρχονταν από την Καππαδοκία και την ευρύτερη περιοχή του Ικονίου και του Πόντου. Οι νέοι πρόσφυγες, αν και τουρκόφωνοι, είχαν γνήσια ελληνική εθνική συνείδηση, ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, προσκυνητές των Αγίων Τόπων, βαθύτατα θρησκευόμενοι, συντοπίτες του Μ. Βασιλείου και του Γρηγορίου του Θεολόγου, τους οποίους τιμούσαν με ξεχωριστή ευλάβεια.

      Η κοινωνική τους ένταξη, στην αρχή τουλάχιστον, δεν ήταν εύκολη  και πιο πολύ για τους νέους πρόσφυγες, οι οποίοι με το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα, που ήταν ένας συμφυρμός, ένα συμπίλημα τούρκικων και ελληνικών παραφθαρμένων λέξεων, με το ιδιαίτερο ντύσιμο, που παρέπεμπε σε ανατολίτικο στυλ, τους διαφοροποιούσε από τους ντόπιους και τους  Σμυρνιούς και τους  σημάδευε στα πρώτα κυρίως χρόνια.

     Πολλοί λόγοι συνετέλεσαν ώστε να ενταχθούν ομαλά και γρήγορα στις τοπικές κοινωνίες. Οι πρόσφυγες δεν κατοίκησαν σε ξεχωριστούς οικισμούς, δημιουργώντας γκέτο, αλλά εξακτινώθηκαν σε όλη την έκταση των χωριών και των πόλεων, εκεί που ήταν και τα σπίτια των μουσουλμάνων. Αυτός ο αναγκαστικός συγχρωτισμός με τους ντόπιους δημιούργησε φιλίες, δεσμούς γειτονίας, αλληλεξαρτήσεις και οικονομικές συναλλαγές. Γρήγορα δημιουργήθηκαν συντεκνιές, κουμπαριές, μεικτοί γάμοι, ακόμη και θηλασμός εκατέρωθεν ορφανών. Σημαντικό ρόλο έπαιξε σ’ αυτό η κοινή εθνική συνείδηση, η θρησκεία, η  γλώσσα, οι παραδόσεις του έθνους, το «όμαιμον». Ένας άλλος λόγος, ήταν οι πολιτικές πεποιθήσεις των προσφύγων. Σχεδόν όλοι, όπως και οι ντόπιοι, ήταν βενιζελικοί. Λάτρευαν το Βενιζέλο, γιατί ήταν αυτός που αυτονόμησε την ιωνική γη με τη Συνθήκη των Σεβρών και τους προστάτευσε με τη Συνθήκη της Λωζάνης.

     Εκεί όμως όπου οι πρόσφυγες διέπρεψαν ήταν ο αγροτικός τομέας. Αυτοί ήταν που μετέφεραν την καλλιέργεια της σουλτανίνας στην Κρήτη.  Η παραγόμενη σταφίδα και ο καπνός ήταν χρυσάφι στα χέρια των προσφύγων. Αυτά τα δύο προϊόντα ήταν εκείνα που, για περισσότερο από μισό αιώνα, έδιναν ζεστό και μαζεμένο χρήμα στα χέρια τους και, παρά τα πανωτόκια της Α.Τ.Ε, που στραγγάλιζαν το εισόδημά τους,  αποπλήρωσαν τις οφειλές τους προς το κράτος, για την παραχώρηση της γης, αποκατέστησαν και σπούδασαν παιδιά, αύξησαν με αγορές την περιουσία τους. Δεν υποτάχτηκαν κλαψουρίζοντας τη μοίρα τους, τη φτώχεια, τις προσβολές και το ρατσισμό των ντόπιων, δεν βγήκαν στη ζητιανιά, αλλά με σκληρή δουλειά και υπερηφάνεια άλλαξαν την οικονομική, πολιτιστική, κοινωνική και πολιτική διάρθρωση του τόπου.  Δεν ήρθαν στην Κρήτη ούτε ως επιδρομείς ούτε ως κατακτητές ή λαθρομετανάστες. Ξεριζωμένοι ήταν από μια Ελλάδα που δεν ήθελαν να την αφήσουν, αλλά «η ευγενής»διπλωματία, τα λάθη και οι παραλείψεις των πολιτικών τούς οδήγησαν στην προσφυγιά. Η λέξη πρόσφυγας, στην πρώτη κυρίως γενιά, ήταν γενικώς ταυτισμένη με την απαξίωση. Είναι χαρακτηριστικό το τραγούδι «αρχοντονιός παντρεύεται και παίρνει προσφυγούλα», όπου η αντίθεση της ντόπιας πεθεράς την οδηγεί να κομματιάσει δυο φαρμακερά φίδια, να τα τηγανίσει,  να τα προσφέρει ως ψάρια στη νύφη και να τη δηλητηριάσει.

      Το  πολιτιστικό επίπεδο και η οικονομία του τόπου μας οφείλουν πολλά στους Μικρασιάτες. Θα ήταν παράλειψη και αγνωμοσύνη στη μνήμη τους αν δεν αναφέραμε και τη μεγάλη συμβολή τους σε όλους τους εθνικούς αγώνες και ιδιαιτέρως κατά την περίοδο της εθνικής αντίστασης  στην Κρήτη. Οι ρίζες των Μικρασιατών ξεκινούν από την Ιωνία της  ακμής, του πλούτου, του πολιτισμού, της παιδείας και της αστικής ευγένειας και από την Καππαδοκία, την κοιτίδα του χριστιανισμού. Ο πόνος, η τραγωδία και η απώλεια των χωμάτων τους έγιναν δύναμη και νέο ξεκίνημα στη νέα πατρίδα. Από την παλιά έμειναν οι αναμνήσεις, οι γεύσεις και οι μελωδίες. Στις τοπικές κοινωνίες συνυπήρξαν και αναμείχτηκαν τρεις κουλτούρες, τρεις πολιτισμοί. Των ντόπιων, των Ιώνων και των Καππαδοκών. Αυτή η συνύπαρξη έπλασε   την  πολιτιστική ταυτότητα των σημερινών  κοινωνιών.

     Η επετειακή αναφορά στους πρόσφυγες ας θεωρηθεί μνημόσυνο  τόσο στη θυσία του σεπτού ιεράρχη Χρυσοστόμου, όσο κι αυτών, που αν και ξεριζωμένοι, με  τον κοσμογονικό αναγεννητισμό, την κοινωνική και πνευματική μυροκρήνη που έφεραν, αιμοδότησαν το κορμί του έθνους, βλάστησαν και καρποφόρησαν στη φιλόξενη μεσαρίτικη γη, όσο και εκείνων που με το αίμα τους πότισαν το ελληνικό χώμα, για τη λευτεριά της πολύπαθης αυτής χώρας.

Βοηθήματα

Ανδρέας Νανάκης, Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου, Μικρά Ασία, Προσφυγικά ατελεύτητα, εκδοτικός οίκος Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2012

Σαράντος Ι. Καργάκος Η Μικρασιατική Εκστρατεία, Αθήνα 2021

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Μικρά Ασία 1919-1922, από το θρίαμβο στη συμφορά, η ιστορία όπως γράφτηκε στην εφημερίδα «Εστία», Αθήνα 2022, επετειακή έκδοση για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, αφιέρωμα μνήμης, Έθνος της Κυριακής, 16 Σεπτεμβρίου2018

Μικρασιατική Καταστροφή Αφιέρωμα μνήμης, Έθνος της Κυριακής, 16 Σεπτεμβρίου2018