Ιερά Μητρόπολις Γορτύνης και Αρκαδίας
Βίωμα για την Παναγία
Η δια, και συναισθημάτων προσέγγιση του Αγίου Προσώπου της Παναγίας είναι μια υπάρχουσα αντίληψη και κατάσταση μέχρι σήμερα.
Για αποφυγή κάθε παρεξήγησης, εδώ αναφερόμαστε για την Παναγία και όχι φυσικά για τα φιλοσοφικά κινήματα του καλού και του αγαθού ή για το κίνημα του ρομαντισμού, σε όποια μορφή τέχνης, πνεύματος ή εγκόσμιας κατάστασης υπάρχει, ακόμα και αν περιέχει στοιχεία περί του Θείου. Κάθε σχολή καλλιτεχνικής έκφρασης βεβαίως είναι δεκτή στο ότι έχει να πει ως εγκόσμια τέχνη.
Για την Ορθοδοξία η τεχνική εκείνη που χρησιμοποιεί τις αναλογίες της συμμετρίας ή την εγκόσμια αφαιρετική ονομάζεται θρησκευτική τέχνη. Είναι μάλιστα ανεκτή σε ένα επίπεδο αρχαρίων πνευματικώς και τεχνικώς ονομάζεται αναπαραστατική μέθοδος.
Οι χρωστήρες των Ορθοδόξων κινούνται με εντελώς απορριπτέες μεθόδους εξ επόψεως τεχνικής δια τα γενικώς κρατούντα στην τέχνη. Η Ορθόδοξη Εκκλησιολογία, στο Ιερό Πρόσωπο της Παναγίας χωρίς να την αναγάγει σε γυναικεία θεότητα ή στην μαριολατρεία η στην θλιβερή ή χαρούμενη όψη του ανθρώπινου στοιχείου του προσώπου της, παρουσιάζει την προαιώνια βουλή του Θεού για την σάρκωση του Υιού του Θεού και την δια ταπεινώσεως σιγή της Υπεραγίας Θεοτόκου εμπρός στο υπέρλογο Μυστήριο.
Το πληθωρικό μπαρόκ και η ποικιλότητα του ρομαντισμού, στοιχεία έκφρασης της Θρησκείας, δηλαδή της ασθενούς προσέγγισης του Θεού επαγγέλλονται την ευδαιμονία, όπως και όλες οι αναγωγικές μεταφυσικές θεωρίες. Η κατάπτωση τότε έρχεται ως μοιραία κατάληξη στην ανθρωπόμορφη Παναγία, παρατηρούμενη δυστυχώς πολλάκις και με Ορθόδοξο μανδύα.
Στις εκφράσεις του αναγεννησιακού συνόλου περί την Παναγία παρατηρούμε τα σφριγηλά μάγουλα του προσώπου κατά την νιότη της, τις χαμηλοβλέπουσες κόρες των συναισθηματικών οφθαλμών της, την με χάρακα ακριβείας μετρημένη απόσταση της ρεούσης στρογγυλής σταγόνας δάκρυ από την άκρη των βλεφάρων της ως τις παρειές, το μισάνοικτο στόμα της εμπρός στο Πάθος του Χριστού με τραβηγμένη επιδερμίδα που να δηλώνει θλίψη, την σεμνότυφη χαρά της όταν κρατά τον Χριστό στο θέμα η Αγία Οικογένεια, τα έντονα χρώματα των ρούχων της κ. λ. π.
Στις εκφράσεις των Ορθοδόξων κυριαρχεί το μυστήριο της σωτηρίας του ανθρώπου και όχι η παρουσίαση μιας θρησκευτικής ευδαιμονίας. <<Ου μόνον δια την φύσιν του Λόγου, (λέγεται Θεοτόκος) αλλά και δια την θέωσιν του ανθρώπου>> Ιωάννης Δαμασκηνός. Το πρόσωπο είναι μη αισθησιακό, καν όμορφο, είναι πάνω του διαζωγραφισμένη η αντανάκλαση των βιωμάτων της Αγίας Παρθένου Μαρίας από την θέα της αιωνιότητας, αρχής γενομένης από την ενταύθα ζωή της. Οι αισθήσεις χάνονται κάτω από τις ασύμμετρες γραμμές που παρουσιάζουν τα όργανα των αισθήσεων μύτη, στόμα, αυτιά κ.λ.π. μέχρι τα ενδύματα και τα χρώματά τους, που γνωστοποιούν την βιούμενη μη θεωρητική πίστη.
Ένας άλλος κόσμος μη θρησκευτικός, αλλά αποκαλυπτικός, είναι ο Ορθόδοξος τρόπος που κατασκευάζονται οι εικόνες της Παναγίας και όλων των Αγίων. Εκτός από τα συστατικά και την ακολουθούμενη οδό της Ορθοδόξου Παραδόσεως υπάρχουν τα στοιχεία της νηστείας, της προσευχής και της εν γένει άσκησης του αγιογράφου, με τα οποία προστίθεται και συνεχίζεται το Μυστήριο της Εκκλησίας πάνω στην εικόνα και όχι η σαρκόμορφη αναπαράσταση ιστορικών θρησκευτικών θεμάτων.
Το Πρόσωπο της Παναγίας είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα διαφυγής της Ιταλικής Αναγέννησης και του ρομαντισμού από αυτό που λέγεται θεολογία. Προσφέρεται, βλέπετε, η λεπτότητα της γυναικείας φύσης για να τονισθεί η τραγικότητα, η λύπη ή χαρά της μάνας ακόμα αν θέλετε και με την ιερότητα ντυμένα, αλλά δεν είναι η ασκητική προοπτική που αν και αγιογραφεί την Παναγία έχει το θέμα αυτό μια δωρική ανδροπρέπεια ίνα μη πέσουμε στην νατουραλιστική απεικόνιση των ιδεών και της ουτοπίας.
Τα ανωτέρω γράφονται μέσα στο κλίμα του Ιερού Δεκαπενταύγουστου που δεν έχει να κάνει κατά το βίωμα της Εκκλησίας με την αναβίωση καταναλωτικών εθίμων συχνάκις κάτω από τους σχηματιζόμενους ποιητικούς στοχασμούς της πανσέληνου του Αύγουστου.
Αυτό είναι μια καλή διαφυγή ή ξεκούραση των αισθήσεων, του σώματος, αλλά το ζητούμενο είναι η ψυχική, οντολογική ανάπαυση. Αυτή η επιδιωκόμενη εσωτερική ξεκούραση σε συνδυασμό με τις διακοπές και κυρίως με τις αναζητήσεις των νέων ανθρώπων μιας οικογένειας. Είναι μια θαυμάσια ευκαιρία η εορτή της Παναγίας για να μιλήσουμε και να πούμε στα παιδιά, μα κυρίως να δείξουμε στα παιδιά, το παράδειγμα της Παναγίας. Να μια συνεχή διακοπή του κοσμικού βάρους και μια γνήσια αναζήτηση γέφυρας προς το Θεό.
Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω το νεαρό ορθόδοξο Ρώσο μπρος στην παγκοσμίως γνωστή Εικόνα της <<Παναγίας του Βλαντιμίρ>>, στο Μουσείο που φυλάσσεται και δίπλα στην Εικόνα της <<Αγ. Τριάδος>> του Ρουμπλιόφ. Στεκόταν μπροστά στην Παναγία ακίνητος σαν άγαλμα και απερίσπαστος σαν ασκητής, ενώ δίπλα του περνούσαν τα τσούρμα των ειδικών κοσμοδόξαστων και μη περί την τέχνην, τα περίεργα γκρουπ, οι ανυποψίαστοι, οι θαυμαστές της ιερότητας της εικόνας, λέγοντας ο κάθε ένας το δικό του.
Τα χείλη του νέου ρώσου δεν σταμάτησαν να κινούνται μυστικώς και τα μάτια του είχαν εισχωρήσει ως στην καρδιά της Παναγίας. Η εσωτερική του προσευχή εντός ολίγου χρόνου είχε σπάσει το κρύο σοφιστικέ κλίμα που σχηματίζουν οι τζαμαρίες και τα έντεχνα φώτα του Μουσείου, το κλίμα του <<φρουί-γκλασέ>> και είχαν μεταβάλει σε λίγα λεπτά την περίφημη αίθουσα εκείνη σε Ι. Ναό φανέρωσης της απαστράπτουσας χάρης της Παναγίας.
Δεν είναι λοιπόν μόνο η κοσμικότητα του δυτικού μπαρόκ, είναι και η μουσειοποίηση των εμφάνταστων νεόπλουτων ανατολικών. Γέμισαν τα σαλόνια με παλαιές εικόνες της Παναγίας. Άδειασε η ψυχή από την φλόγα εκείνου του ορθόδοξου ρώσου νέου που έκαμε ένα μουσείο, Ιερό Ναό.
(Εφημερίδα “Ν. Κρήτη”, 14-8-2003)
† Ο Κνωσού Μακάριος
