Ιερά Μητρόπολις Γορτύνης και Αρκαδίας
Το στίλβωτρο του Λ. Κλάδου
Κηδέψαμε στις 13/11/2010 στις Μοίρες τον Λεωνίδα Κλάδο, Δάσκαλο της κρητικής λαϊκής μουσικής, τόπο στον οποίο έζησε, δραστηριοποιήθηκε και αγαπήθηκε, δημιουργώντας μια καλή οικογένεια, που αποτελεί μέρος της εκλεκτής ενταύθα χριστιανικής κοινότητάς μας. Συλλυπούμαστε τους οικείους του καθώς και τους συνεργάτες και συναδέλφους του.
Ο μακαριστός λυράρης αποτέλεσε τον ένα μιας τριάδας, κύριας εκφράστριας της κατά της ημέρες μας κρητικής μουσικής, ως ανόθευτη και βέβαιη πρόσθεση στους ατόφιους κρίκους της αλυσίδας του αξιομνημόνευτου παρελθόντος της κρητικής μουσικής πραγματικότητας. Με την αποδημία του, έρχονται έντονα και συνειρμικά στην σκέψη μας οι δύο άλλοι της τριάδας, ο Αθαν. Σκορδαλός και ο Κων/νος Μουντάκης. Τώρα προστίθεται στην ιστορία και στην αιωνιότητα της κρητικής μουσικής και ο αείμνηστος Λ. Κλάδος.
Σε συναντήσεις μας στις Μοίρες μου περιέγραφε πως ξεκίνησε η παιδική έφεσή του προς την λύρα, στα ριζιμιά της ρεθεμνιώτικης γης, από την οποία καταγόταν, όπως και οι δύο άλλοι προαναφερθέντες. Το Ρέθυμνο δεν είναι μόνο για τα γράμματα, αλλά και μήτρα της κρητικής μουσικής. Με μια αυτοσχέδια λύρα στα νεανικά του χέρια και στην επιστροφή του αντίλαλου ενός «κισσόσπηλιου», από τα ρεθεμνιώτικα σπηλιάρια, όπως μου έλεγε, χάραξε βαθειά μέσα του τα αναπεμφθέντα ακούσματα των παλαιών λυράρηδων που αποθήκευε με ακρίβεια στην εύληπτη μουσική μνήμη και ύπαρξή του.
Παράλληλα μου αφηγείτο σε άλλες συζητήσεις μας πως και οι ήχοι της Εκκλησίας του δημιουργούσαν συνάρτηση στις μουσικές του εκτελέσεις, δεδομένης βέβαια και της σχέσης του με το χώρο της Εκκλησίας και της συγγένειάς του με κληρικό της Ι. Μονής Αρκαδίου. Δεν ξεχνώ ποτέ τον τρόπο της ψυχικής συμμετοχής και μουσικής ευαισθησίας του μια εσπέρα της Μ. Εβδομάδας κατά τη ψαλμώδηση του τροπαρίου της Κασσιανής, από τον γράφοντα μαζί με τον π. Θεόδωρο, στην Ι. Μ. Οδηγητρίας και τη μετά ταύτα συζήτηση – μουσική αναδρομή και ιστορία που ακολούθησε.
Κάθε μεγάλος μουσικός έχει σε ένα είδος της κατηγορίας του την ιδιαίτερη κορύφωση της απόδοσής του και με την οποία περνά στην ιστορία. Στην περίπτωση του μαλεβιζώτη ο Κλάδος ήταν ο άνθρωπός του, όπως στα συρτά ο Σκορδαλός και στη φωνητική απόδοση ο Μουντάκης.
Το τροπάριο της Κασσιανής είναι γραμμένο με μουσικές νότες της Βυζ. Μουσικής, ανήκει στο διατονικό γένος και στην κλίμακα του ήχου πλάγιος του τετάρτου, απο τη βάση του Νη με το κατά διαπασών σύστημα. Ο κρητικός μαλεβιζώτης είναι στο ίδιο μουσικό γένος και ήχο από τη νότα Γα, με το κατά τριφωνία σύστημα. Σ΄ αυτή λοιπόν τη μουσική κλίμακα ο μακαριστός Κλάδος είχε ιδιαίτερη επίδοση. Τον ρώτησα γι΄ αυτό και μάλιστα για το μαλεβιζώτη και πληροφορήθηκα απ΄ τον ίδιο για την βάση άντλησης της ακολουθητέας τακτικής των εκτελέσεών του. Μου ανέφερε τον από τις Δαφνές Ηρακλείου λυράρη Συλιβό. Πράγματι ο Εμμ. Συλιβός από τις Δαφνές (1881- 1939) υπήρξε ο λυράρης – σύμβολο για το μαλεβιζώτη. Στη μουσική εκτέλεση του αρχαιοπρεπούς αυτού μέλους, χρησιμοποιούσε 72 διαφορετικές μουσικές στροφές, πράγμα λεγόμενο μέχρι σήμερα και μη σωζόμενες δυστυχώς όλες στους καιρούς μας. Από τον μουσικό Συλιβό, απορρέει το στίλβωτρο της εκτέλεσης της πεποικιλμένης μουσικής του χορού αυτού από τον Λ. Κλάδο.
Πιστεύω πως το κύκνειο άσμα του Κλάδου για το μαλεβιζώτη του και μια από τις καλύτερες εκτελέσεις του ήταν αυτός που έπαιξε για το αναμνηστικό cd του τεύχους Καπετάν Πετρακογιώργη, κατά παράκληση του γράφοντος προς αυτόν ως προέδρου της επιτροπής εκδηλώσεων προς τιμήν του Καπετάνιου που εξέδωσε ο Δήμος Τυμπακίου.
Ο Κλάδος μέχρι τα τελευταία χρόνια του κάθε μέρα εξασκούσε μόνος την παραγωγή του, πλέκοντας πάνω στα παλαιά ακούσματα, χωρίς όμως να απολέσει στις συνθέσεις του τον δωρικό χαρακτήρα της κρητικής έκφρασης ή να εκχυδαΐσει τη μουσική επιτηδεία κάτω από την αήθη ενίοτε παρατηρούμενη τάση να ξεπουλιέται η ευπρέπεια του ήχου που παρέδωσαν οι αιώνες, υπό το βάρος της απαίτησης νεοφανών ψευτονταήδικων απαιτήσεων.
Ο ενιαίος μουσικός τύπος έκφρασης της τριάδας Σκορδαλός – Μουντάκης -Κλάδος είναι ο κλασικός και ο δωρικός με εκτέλεση όχι μόνο των μουσικών διαστημάτων τόνων και ημιτονίων της δυτικής μουσικής του πενταγράμμου, άλλα κυρίως εκείνων των μειζόνων, ελασσόνων και ελαχίστων της πατρώας ρωμαίικης εκτέλεσης της ευρύτερης ανατολικής μουσικής.
Η λύρα τους έρχεται από τη δεξαμενή των απαράμιλλων ακουσμάτων της Ανατολής και της Πόλης των θρύλων που και στην θανήτου Σκορδαλού ανέφερα το 1998 (βλ.http://www.imga.gr/omilies_arthra/simperpatoun_skordalos.htm) και που πάλι θυμήθηκα στην ομιλία μου κατά την νεκρώσιμη ακολουθία του μουσικότατου Κλάδου, στον Αγ. Γεώργιο Μοιρών.
Ο δάσκαλος έλεγε, όπως και ο Σκορδαλός, ότι πρέπει να καταγραφούν μουσικώς οι μελωδίες, επειδή δεν γνώριζε νότες, να περάσουμε δηλ. στην δια της βυζ. παρασημαντικής αποτύπωση, δεδομένου και του έντονου προβληματισμού του για τους φολκλορίστικους νεωτερισμούς και τις άσεμνες εκτελέσεις τις οποίες καταδίκαζε ως φθορά.
Η λεπτότητα της λύρας του περιφρονεί – για όσους έχουν παιδεία μουσική να το αναγνωρίσουν – κάθε απόπειρα επικέντρωσης σε ένα περιθωριακό μουσικό φλεγμονώδη επαρχιωτισμό που δυστυχώς είναι αποτέλεσμα της μουσικής ακαλλιέπειας ενίων νεόκοπων και φαντασμένων. Χωρίς θεμέλια και μουσική συνέχεια, δεν υπάρχει σύνθεση από το μηδέν, εκτός και αν είναι χαώδης. Ο Κλάδος θα μείνει θεμέλιο από τα θεμέλια για να κτισθεί από νεώτερους με βάσεις και σεβασμό στην παράδοση η εξέλιξη του κρητικού μουσικού ιδιώματος.
Ευχαριστούμε τον Πανάγαθο Κύριο που μας χάρισε τον ταλαντούχο και βαρύ μουσικό δέκτη και πομπό που λέγεται Κλάδος, ευχαριστούμε τον ίδιο και την τέχνη του, τον ευχαριστούμε γιατί τίμησε την Κρήτη και καταθέτουμε όλοι μας προς αυτόν την ευγνωμοσύνη της Μεσαράς. Πάντα θα προσευχόμαστε για την ανάπαυση της ψυχής του.
Κατά την στιγμή της εξόδιας ακολουθίας του ακούστηκε από τον Γ. Βιτώρο κάτι πολύ ωραίο που του είπε ένας απλός άνθρωπος και που το μεταφέρω εδώ: «Στου κάτω κόσμου σήμερα στήνουνε χοροστάσι γιατί χουνε Μουντόκωστα και Κλάδο και Θανάση». Να πως ακόμα η Κρήτη μιλά για τη μουσική της παράδοση και πως την αισθάνεται ως χοροστασία δηλαδή την άτμητη συνέχεια από την Μάνα της, την Εκκλ. Βυζ. Μουσική προς αυτήν, το παιδί της, τη λαϊκή – κοσμική μουσική παράδοση που διακονεί μαζί με την Μητέρα, τις λεπτές αποχρώσεις ενός ξεχωριστού πολιτισμού, που σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αφεθεί στο θαυμασμό του ότι είναι μόνο παρελθόν.-
Μοίρες 13/11/2010
† Ο Γορτύνης και Αρκαδίας Μακάριος
