Ιερά Μητρόπολις Γορτύνης και Αρκαδίας
Ομιλία της κ. ΣΟΦΙΑΣ ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ ΓΕΛ ΜΟΙΡΩΝ
Η επανάσταση του 1821 και οι σημασιολογικές της προεκτάσεις
Σεβασμιότατε!
Κύριοι εκπρόσωποι του ελληνικού κοινοβουλίου!
Κύριε δήμαρχε!
Κύριοι εκπρόσωποι των πολιτικών , στρατιωτικών αρχών και σωμάτων ασφαλείας!
Διπλή εορτή η σημερινή! Της χριστιανοσύνης και του Ελληνισμού. Ο εορτασμός της 25ηςΜαρτίου αποτελεί μια διαχρονική αφετηρία μνήμης από τα γεγονότα που οριοθέτησαν την συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Η ελληνική επανάσταση δεν αποτελεί μια παρθενογένεση στο σώμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Συνδέεται στενότατα με τις οσμώσεις ελευθερίας και εθνικής ανεξαρτησίας που καλλιέργησε η Γαλλική Επανάσταση το 1789.
Η διάχυση της επαναστατικής ιδέας και η τάση συγκρότησης εθνικών κρατών διαχέει το μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου και οπωσδήποτε τα Βαλκάνια. Η παρακμάζουσα από τον 17ο αιώνα Οθωμανική Αυτοκρατορία λόγω των συνεχών πολέμων και της δημιουργίας μιας νέας τάξης γαιοκτημόνων, τους τσιφλικάδες, αφήνει το περιθώριο για έντονες εθνοτικές ζυμώσεις που δημιουργούν προϋποθέσεις εξεγέρσεων με αιτήματα αρχικά την παραχώρηση αυτονομίας στις Βαλκανικές επαρχίες και σε τελική ανάλυση την ανεξαρτητοποίηση τμημάτων με συμπαγείς εθνολογικά πληθυσμούς όπως στην περίπτωση της Ελλάδας.
Η εθνική αφύπνιση των Ελλήνων επιταχύνεται από την βαλκανική πολιτική της Ρωσίας ήδη κυοφορημένη από την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης[1]. Οι Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι έως τις αρχές του 19 ου αιώνα υποκινούν εξεγέρσεις στον ελλαδικό χώρο με τη συμμετοχή ρώσων πρακτόρων όπως η περίπτωση των αδελφών Αλέξη και Θεόδωρου Ορλώφ (1769). Αποτελούν όμως περιστασιακά κινήματα χωρίς διάρκεια , καθώς χάνουν τη δυναμική τους, μόλις η ρωσική παρουσία στο Αιγαίο ελαττώνεται. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι από την αρχή της οθωμανικής κατάκτησης ένα μεγάλο τμήμα του αγροτικού πληθυσμού, κυρίως ορεινών περιοχών, δεν συμβιβάστηκε με την τουρκική διοίκηση και δημιούργησε κίνημα αντίστασης προοδευτικά όλο και πιο ισχυρό, το περιώνυμο κίνημα τ ων κλεφτών.[2]
Πρώτη τομή στην επανάσταση του 1821 αποτελεί η προγενέστερη εξέγερση των Σέρβων το 1804.[3] Η ιδέα μιας κοινής ελληνοσερβικής σύμπραξης για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού στα Βαλκάνια επιταχύνει την ωρίμανση της επαναστατικής ιδέας. Η ίδρυση της φιλικής εταιρίας στην Οδησσό το 1814 από Έλληνες εμπόρους αποτελεί μια δεύτερη τομή κομβικής σημασίας, καθώς εμπλέκει την ισχυρή σ’ ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο ελληνική αστική τάξη στην επαναστατική ιδέα. Η χρηματοδότηση θα είναι επαρκής και σε συνέχειες ώστε το κίνημα να έχει διάρκεια και να μπορεί να ανταπεξέλθει στις δυσχέρειες χωρίς να κινδυνεύει να διαλυθεί.
Η αρχή θα γίνει το Φεβρουάριο του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αξιωματικό του ρωσικού στρατού στις οθωμανικές επαρχίες της Μολδαβίας και Βλαχίας με ισχυρή την παρουσία Ελλήνων στον διοικητικό μηχανισμό και την οικονομική ζωή αυτών των περιοχών. Το κίνημα γρήγορα καταπνίγεται[4] αλλά πολύ σύντομα, τον Μάρτιο του 1821 παρατηρείται μετάστασή του στον κυρίως Ελλαδικό χώρο και ειδικότερα στην Πελλοπόνησο. Η ελληνική επανάσταση θα προκαλέσει έκπληξη στους μοναρχικούς κύκλους της Ευρώπης οι οποίοι μετά το συνέδριο της Βιέννης το 1815 δεν επιθυμούν καθεστωτικές και εδαφικές αλλαγές στο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Αγκαλιάζεται όμως με συμπάθεια από μεγάλη μερίδα της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης αλλά και από συντηρητικούς κυβερνητικούς κύκλους , διότι ο επαναστατημένος ελληνικός λαός είναι ένας λαός χριστιανικός, που εξεγείρεται εναντίον της μουσουλμανικής δυναστείας.[5] Ωστόσο η κινηματική δραστηριότητα συνδέεται με την ανατολική πολιτική της Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσίας και δευτερευόντως της Αυστρίας. Η ελληνική υπόθεση εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μεγάλων χριστιανικών δυνάμεων της Ευρώπης, εφόσον θεωρούν ότι ένα μελλοντικό νεοπαγές αλλά περιορισμένο εδαφικά και πληθυσμιακά ελληνικό κράτος θα μπορούσε να προωθήσει τις ζώνες επιρροής τους μέσα σε μια αποδιαρθρωμένη οθωμανική αυτοκρατορία. Σ’ αυτή τη βάση προστατεύουν και δεν επεμβαίνουν κατασταλτικά υπέρ της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Στην περιοχή της Πελοποννήσου η επανάσταση ξεκινάει στις 21 Μαρτίου από τα Καλάβρυτα . Στις 24 Μαρτίου επαναστάτησε η Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Σταδιακά τα νησιά του Αιγαίου, η Θεσσαλία, η Εύβοια, τα Άγραφα, η Μακεδονία, η Κρήτη, η Κύπρος, μπαίνουν στον επαναστατικό αγώνα. Η επανάσταση σύντομα καταπνίγεται στις περιοχές της Χαλκιδικής, της Ανατολικής Μακεδονίας και στην Κύπρο, όπου έγιναν μεγάλες σφαγές. Η Κρήτη μετά από πολλές μάχες κάμπτεται το 1824. Την ίδια πορεία έχουν η δυτική Μακεδονία και η Θεσσαλία. Έτσι η επανάσταση σταθεροποιείται στην Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά. Είναι ο γεωγραφικός χώρος διαδραμάτισης των πιο σημαντικών πολεμικών σκηνών από το 1821 έως και το 1829. Οι Μανιάτικες οικογένειες των Μαυρομιχαλέων, οι Αχαϊκές των Ζαϊμηδων και Λόντου, ο Κολοκοτρώνης, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έχουν προετοιμάσει σε βάθος την τοπική κοινωνία της Νότιας Ελλάδας, ώστε ο αγώνας να έχει μέλλον και επιτυχία.
Ο πρώτος χρόνος είναι μια χρονιά επιτυχιών στα πολεμικά μέτωπα που δίνουν μια δυναμική στον αγώνα. Οι νίκες στην Τριπολιτσά, στο Βαλτέτσι, στο χάνι της Γραβιάς, στο Ναύπλιο και την Αθήνα τονώνουν τα ηθικό των επαναστατημένων. Το 1822 οι νίκες συνεχίζονται και είναι σημαντικές. Είναι η χρονιά με τις νίκες στην περιοχή του Κομπότι, στα Δερβενάκια, ενώ επιτυγχάνεται η απώθηση της πολιορκίας του Μεσολογγίου. Αλλά την ίδια χρονιά σημειώνονται και ήττες. Η πιο βαριά είναι στο Πέτα κοντά στην Άρτα. Επίσης το 1822 γίνεται η καταστροφή της Χίου. Η σφαγή μαζικού αριθμού άμαχου πληθυσμού στο νησί από μόνο του αποτελεί μια φρίκη μέσα στη δίνη του πολέμου. Από την άλλη λειτουργεί ευεργετικά και διεγείρει τη διεθνή συμπάθεια για την επανάσταση. Ένα μεγάλο κύμα φιλελληνισμού ανθεί στην Ευρώπη. Εθελοντές έρχονται να πολεμήσουν για την ελληνική ανεξαρτησία, ενώ ταυτόχρονα στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις συγκεντρώνονται εφόδια και χρήματα για τον αγώνα.
Το 1823 είναι η χρονιά εξελίξεων εσωτερικής φύσεως. Όμως παραμένουν ανοιχτά τα πεδία των στρατιωτικών συγκρούσεων, έριδες ανάμεσα στους στρατιωτικούς αρχηγούς και τους προκρίτους και προεστούς αρχίζουν να διαφαίνονται προμηνύοντας εμφύλιες συγκρούσεις. Πράγματι το 1824 οι Έλληνες θα εμπλακούν σε δύο εμφυλίους πολέμους, οι οποίοι θα δώσουν την ευκαιρία στον Ιμπραήμ της Αιγύπτου να επέμβει. Λόγω της εσωτερικής διαμάχης ο Ιμπραήμ γρήγορα καταλαμβάνει μεγάλα τμήματα της Πελοποννήσου και περνάει στην Στερεά Ελλάδα πολιορκώντας και καταλαμβάνοντας τελικά το 1826 το Μεσολόγγι.
Με τον αέρα του νικητή ο Ιμπραήμ κινείται προς την ανατολική Στερεά Ελλάδα, χτυπά την Αθήνα και νικά στην μάχη του Φαλήρου στην οποία σκοτώνεται ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Όλα δείχνουν ότι ο αγώνας είναι καταδικασμένος σε αποτυχία και η μοίρα του ελληνισμού προδιαγράφεται τραγική. Η εμπλοκή όμως των Μεγάλων Δυνάμεων στο ελληνικό ζήτημα είναι σημαντική. Πλέον ο μεταξύ τους σφετερισμός για το ν έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου δεν αφήνει περιθώρια για την κατάπνιξη της επανάστασης. Η δυναμική επέμβαση στο Ναυαρίνο το 1827 και η συντριβή του οθωμανικού στόλου ανοίγουν τις πύλες για την διπλωματική λύση του ελληνικού ζητήματος. Η εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας εκλέγει κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο Καποδίστριας, άνθρωπος ευφυής, με μεγάλη διπλωματική πείρα στην αυλή του τσάρου ως υπουργός των εξωτερικών εμπλέκει ενεργότερα τη διεθνή κοινότητα στην τελική λύση του ελληνικού αγώνα. Το 1831 με τις συνθήκες του Λονδίνου δημιουργείται το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος στη νεώτερη εποχή. Τα εδαφικά του όρια είναι ισχνά, καθώς τα βόρεια σύνορα περιορίζονται στην γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού και ο κεντρικός κορμός είναι η Στερεά Ελλάδα, η Πελοπόννησος, η Εύβοια και οι Κυκλάδες. Είναι όμως η μεγάλη αρχή οργανωμένης κρατικής παρουσίας του Ελληνισμού.
Οι περιοχές που θα μείνουν εκτός ελληνικής επικράτειας με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς θα απασχολήσουν τον κεντρικό σχεδιασμό του νεοσύστατου κράτους διαμορφώνοντας την Μεγάλη Ιδέα η οποία ενσαρκώνεται σε μεγάλο βαθμό με τη Βαλκανική πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου και δυστυχώς οριοθετείται με τη συνθήκη της Λοζάνης το 1923 αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή.
Ο αγώνας για την ανεξαρτησία άφησε ποτάμια αίματος κυρίως στον άμαχο πληθυσμό και εκτεταμένες υλικές καταστροφές. Έφερε όμως στο προσκήνιο την ισχυρή θέληση ενός ολόκληρου λαού να ζήσει με αξιοπρέπεια και με δημοκρατικό πνεύμα, όπως αυτό υποδηλώθηκε με τα συντάγματα της ανεξαρτησίας.
Τέλος δεν θα πρέπει να λησμονούμε τους αγώνες της ιδιαίτερης πατρίδας μας, της Κρήτης για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Ιδιαίτερα η Μεσαρά έχει δώσει πολύ αίμα για την λευτεριά. Ενδεικτικά αναφέρω τον Λόγιο, τον Ξωπατέρα, τον Ρωμανό, τον Μαλικούτη ,τον Κόρακα και άλλους. Η Κρήτη θα απαιτηθεί να δώσει επιπλέον αγώνες ώστε την 1ηΔεκεμβρίου 1913 να αποτελέσει τμήμα του ελληνικού κράτους.
Ας είναι αιωνία η μνήμη αυτών που θυσιάστηκαν για τα ιδανικά της πατρίδας και της ελευθερίας.
[1] Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεολληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1986, , σ.59.
[2] Νίκος Σβορώνος, ο.π., σ.47.
[3] Μαρία Ευθυμίου, Η επανάσταση του 1821, πανεπιστημιακές παραδόσεις στο www. Mathesis.gr
[4] Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής, Η Ευρώπη και ο κόσμος, 1814-1914, , Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993, σ.108.
