Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης, Ἱ. Μητροπολιτικός Ναός Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, 1/4/2020.

 

and_kritis_ilirario

Ἅγ. Ἀνδρέας Κρήτης.
Ἡ ἀρχαιότερη παράστασή του, εὑρισκόμενη στό εἰλητάριο Exulter 1 στό Μπάρι τῆς Ἰταλίας,
τοῦ 10 αἰ.

 

ag andreas

Ἅγιος Ἀνδρέας, Ἐπίσκοπος Γορτύνης, Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης, ὁ Ὑμνῳδός

Τί νά γράψει κανείς γιά τόν τρισμακάριστο Ἱεράρχη, τῆς περιοχῆς μας, Ἀνδρέα τόν Κρήτης καί τί νά πρωτοαναλύσει ἀπό τό ἔργο του.
Γεννήθηκε στή Δαμασκό γύρω στό 660 μ. Χ. Ἀπό μικρός «ἦταν γεμάτος ἀπό σύνεση». Μέχρι τῆς ἡλικίας τῶν 7 ἐτῶν ἦταν ἄφωνος. Κατόπιν θαύματος ὄχι μόνο λύθηκε ἡ ἀφωνία του, ἀλλά ἀργότερα ἔγινε δεινός χειριστής τοῦ λόγου καί ρήτορας. Θά μένει στούς αἰῶνες τό συγγραφικό ἔργο του καί ἰδιαιτέρως ὁ ἀριστουργηματικός «Μεγάλος Κανόνας» του. Ἀνέπτυξε φιλανθρωπική διακονία, λόγος γιά τόν ὁποῖο ἔμεινε στήν Ἱστορία καί μέ τόν τίτλο «Ὀρφανοτρόφος». Ἐπέδειξε ἐξαιρετική ποιμαντική δράση καί γύρω στό 710, δηλαδή πρίν ἀπό 1306 ἔτη περίπου, ἐκλέχθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης. «Ἐγκωμιάζων (ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας τόν Ἀπ. Τίτο) τοῦ ὁποίου μεγάλος ναός ὑπήρχε ἀκόμα στή Γόρτυνα, στήν πρωτεύουσα τῆς νήσου, ὅπου ἥδρευαν οἱ πολιτικές καί ἐκκλησιαστικές ἀρχές τῆς Κρήτης, λέγει “Τίτος ὁ τῆς δυοκαιδεκάδος τῶν τῇδε καθέδρας ἀρχίθρονος” ὑπονοῶν ὅτι ὑπό τόν ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης καί μητροπολίτη καί πρόεδρο ὑπήγοντο δώδεκα, ἰσαρίθμων κρητικῶν πόλεων ἐπισκοπές. Χαρακτηριστικό εἶναι, ὅτι σπανίως λέγεται μητροπολίτης, κανονικῶς ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης (καί ὄχι Γορτύνης ὡς οἱ παλαιότεροι). Τό πρᾶγμα δηλώνει ὅτι ἤδη ἡ νῆσος καί ὄχι ἡ πρωτεύουσα δίνει τόν τίτλο».
Στήν Κρήτη συνέχισε τό πολύπλευρο ἐκκλησιαστικό ἔργο του, ἐπί 30 περίπου ἔτη, μέ κέντρο τή Γόρτυνα. Εἶχε τήν «τελειότατη ἕξη τῆς ποιμαντικῆς ἐπιστήμης» καί πρίν ἀπ᾽ ὅλα στράφηκε πρός τόν ἱερό κλῆρο, ἐνδιαφέρθηκε δέ «γιά τή λειτουργική τάξη». Ρύθμισε θέματα Ἱ. Μονῶν καί νομοθέτησε γιά τά «τοῦ βίου τῶν μοναχῶν». Ἀκόμα «παιδαγώγησε τή νεότητα, συνέτισε τούς ἡλικιωμένους, βοήθησε τούς ἁμαρτάνοντας νά ἐπιστρέψουν στό θεῖο ἔλεος, στήριξε τούς καλῶς ἀγωνιζομένους…», «παραινοῦσε, συμβούλευε, ἐπιτιμοῦσε, παίδευε…» κ.λ.π. Οἰκοδόμησε «Ξενώνα, πτωχοκομεῖο, ἰατρεῖο, γηροκομεῖο, καί ξενοδοχεῖο». Ἀνακαίνισε Ἱ. Ναούς καί ἔκτισε τόν Ἱ. Ναό τῆς «Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν».
Ὁ γηραιός Ἱεράρχης εἶχε προβλέψει τό τέλος του καί τό 740, κατά τό θαλάσσιο ταξίδι του ἀπό τήν Κων/λη γιά τήν Κρήτη, μᾶλλον ἀσθένησε καί τό πλοῖο πού τόν μετέφερε προσάραξε στήν Ἐρεσό τῆς Λέσβου, ὅπου τελικῶς ἐκοιμήθη καί ἐτάφη. Ὁ ποιητής τοῦ Μεγάλου Κανόνος, ἔθεσε ἀνεξίτηλη τή σφραγίδα τῆς ἁγιότητός του στή Δαμασκό, στά Ἱεροσόλυμα, στήν Κων/λη, στήν Ἐρεσό, ὅπου ὁ τάφος του καί στή Γόρτυνα, ὅπου ὁ θρόνος του. Στήν Ἱ. Μητρόπολή μας ὑπάρχουν Ἱ. Ναοί τοῦ Ἁγίου στό Βουρβουλίτη, στά Πρεβελιανά, στούς Βώρους καί ἐπίσης τό νότιο κλίτος τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν, εἶναι ἀφιερωμένο στό ὄνομά του.
Στήν Ἐρεσό τῆς Μυτιλήνης μετέβη κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης, μέ προσκυνητές, περί τό 1971 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος, ὡς Γορτύνης καί Ἀρκαδίας καί φρόντισε νά ἔλθει ἀπό ἐκεῖ τεμάχιο ἐκ τῶν ἱ. λειψάνων τοῦ Ἁγίου, τό ὁποῖο φυλάσσεται στόν Ἱ. Καθεδρικό Ν. Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν. Μετά τό 1971, ὁ γράφων, ὡς Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, μαζί μέ πολυπληθεῖς προσκυνητές ἀπό τό Ἡράκλειο μετέβη, κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου, στήν Ἐρεσό. Κατόπιν καί συγκεκριμένα ἀπό 1ης ἕως 4ης /7/2003, δηλαδή κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου 4/μελής ἀντιπροσωπεία ἐκ Κρητῶν Ἀρχιερέων, μεταξύ αὐτῶν καί ὁ γράφων, ὡς Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ, μετέβη στήν Ἐρεσό καί συμμετεῖχε ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου γιά τόν Ἅγ. Ἀνδρέα Κρήτης καθώς καί στήν ἑορτή του.
Παρακαλοῦμε τόν Ἅγιο Ἀνδρέα Κρήτης νά πρεσβεύει πρός Κύριον γιά τήν ἀπόκτηση βιωμάτων ἀπό τόν Μεγάλο του Κανόνα, τό δραστικό αὐτό φάρμακο ψυχῆς, ὥστε νά καταπολεμηθοῦν πάθη καί δή ὁ ἐγωκεντρισμός τῶν σύγχρονων θεραπόντων του, «διανοούμενων» καί «χαρισματολογούντων» θεληματιῶν, τῶν ζώντων στό ἀνενόχλητο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀνυπακοῆς, σέ καιρούς πού «Ὁ Νόμος ἠσθένησεν, ἀργεῖ τὸ Εὐαγγέλιον…καὶ πᾶς δικαίου λόγος», (θ´ ᾠδή Μ. Κανόνος Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης).

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Ἀπό τόν Μεγάλο Κανόνα τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης
«Εἰ καὶ ἥμαρτον, Σωτήρ, ἀλλ᾿ οἶδα ὅτι φιλάνθρωπος εἶ· πλήττεις συμπαθῶς καὶ σπλαγχνίζῃ θερμῶς· δακρύοντα βλέπεις καὶ προστρέχεις ὡς Πατὴρ ἀνακαλῶν τὸν Ἄσωτον.» (α´ ᾠδή)
«Ἁμάρτησα, Σωτήρα μου! Γνωρίζω ὅμως τὴ φιλανθρωπία Σου. Τιμωρεῖς μὲ συμπάθεια καὶ σπλαχνίζεσαι μὲ θερμότητα. Βλέπεις τὰ δάκρυα καὶ τρέχεις σὰν Πατέρας στοργικὸς γιὰ νὰ φέρεις πίσω τὸν ἄσωτο.» (α´ ᾠδή)

«Αὐτείδωλον ἐγενόμην, τοῖς πάθεσι τὴν ψυχήν μου βλάπτων, Οἰκτίρμον ἀλλ᾿ ἐν μετανοίᾳ με παράλαβε, καὶ ἐν ἐπιγνώσει ἀνακάλεσαι· μὴ γένωμαι κτῆμα, μὴ βρῶμα τοῦ ἀλλοτρίου Σωτήρ, αὐτός με οἴκτειρον.» (δ´ ᾠδή) «Ἔκανα ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό μου εἴδωλο, βλάπτοντας τὴν ψυχή μου μὲ τὰ πάθη, Πολυέλεε. Γι᾿ αὐτὸ σὲ ὥρα μετανοίας πάρε με καὶ σὲ κατάσταση ἐπιγνώσεως κάλεσέ με. Μὴν ἐπιτρέψεις νὰ γίνω ἀπόχτημα καὶ τροφὴ τοῦ διαβόλου, Σωτήρα, Σὺ λυπήσου με.» (δ´ ᾠδή)
«Ἐντεῦθεν καὶ κατεκρίθην, ἐντεῦθεν κατεδικάσθην ἐγὼ ὁ τάλας ὑπὸ τῆς οἰκείας συνειδήσεως, ἧς οὐδὲν ἐν κόσμῳ βιαιότερον. Κριτά, λυτρωτά μου καὶ γνῶστα, φεῖσαι καὶ ῥῦσαι καὶ σῶσόν με τὸν δοῦλόν σου.» (δ´ ᾠδή)
«Γι᾿ αὐτὸ καὶ κατακρίθηκα! Γι᾿ αὐτὸ ὁ ταλαίπωρος ἐγὼ καταδικάστηκα ἀπ᾿ τὴ συνείδησή μου, ἀπ᾿ τὴν ὁποία τίποτε στὸν κόσμο δὲν ὑπάρχει πιὸ βασανιστικό. Λυτρωτή μου καὶ Κριτὴ καὶ γνώστη τῆς ζωῆς μου, λυπήσου καὶ γλύτωσε καὶ σῶσε με τὸν δοῦλο Σου.» (δ´ ᾠδή)
«Ὁ Νόμος ἠσθένησεν, ἀργεῖ τὸ Εὐαγγέλιον, Γραφὴ δὲ πᾶσα ἐν σοὶ παρημέληται, Προφῆται ἠτόνησαν καὶ πᾶς δικαίου λόγος· αἱ τραυματίαι σου, ὦ ψυχή, ἐπληθύνθησαν, οὐκ ὄντος ἰατροῦ τοῦ ὑγιοῦντός σε.» (θ´ ᾠδή)
«Ὁ Νόμος ἀδράνησε. Τὸ Εὐαγγέλιο δὲν κάνει τίποτε. Ὁλόκληρη ἡ Γραφὴ στὴ ζωή σου παραμελήθηκε. Οἱ Προφῆτες ἀτόνησαν καὶ κάθε δίκαιου ἄνδρα λόγος. Τὰ τραύματά σου, ψυχή μου, πλήθυναν, μὴ ἔχοντας γιατρὸ γιὰ νὰ σὲ θεραπεύσει.» (θ´ ᾠδή)

 

Κοντάκιον Μ. Κανόνος, Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης
«Ψυχή μου ψυχή μου, ἀνάστα, τί καθεύδεις; τὸ τέλος ἐγγίζει, καὶ μέλλεις θορυβεῖσθαι, ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστὸς ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών, καὶ τὰ πάντα πληρῶν.»
«Ψυχή μου! Ψυχή μου! Σήκω ἐπάνω! Γιατί κοιμᾶσαι; Τὸ τέλος τῆς ζωῆς σου φτάνει καὶ σ᾿ ἀναμένει ταραχή! Ξύπνα, λοιπόν! Γιὰ νὰ σὲ λυπηθεῖ ὁ Χριστὸς καὶ Θεός, Κεῖνος ποὺ βρίσκεται παντοῦ καὶ τὰ πάντα γεμίζει μὲ τὴν παρουσία Του.»

 

…ὑπάρχει ἐκεῖ τὸ Ἐπισκοπεῖο τοῦ Ἐπισκόπου τῆς Γόρτυνας… Antonino Di Vita

Ὁ Καθηγητής Ἀρχαιολογίας A. Di Vita ὁ ὁποῖος ἔκανε ἀνασκαφές στή Γόρτυνα, ἐπί 24 χρόνια, σέ μιά συνομιλία πού εἴχαμε, τό 2010, καί τῆς ὁποίας ἡ ἀπομαγνητοφώνηση δημοσιεύθηκε στό περιοδικό μας “Ἐν Ἐσόπτρῳ” τεῦχος 20, μᾶς εἶχε, μεταξύ ἄλλων, πεῖ:
«…-Σεβ. Περὶ τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης; Ὑπο­ψιάζεστε νὰ ὑπάρχει κάποιο οἴκημα πίσω ἀπὸ τὸ Ἱ. Βῆμα τῆς Μεγάλης Βασι­λικῆς τῆς Μητρόπολης;
-Di Vita. Ἔχει ἀπαλλοτριωθεῖ ὁ χῶρος. Γιὰ μένα ὑπάρχει ἐκεῖ τὸ Ἐπισκοπεῖο τοῦ Ἐπισκόπου τῆς Γόρτυνας. Πρέπει νὰ ἀνα­σκαφτεῖ.
-Σεβ. Στὰ 4.000 χιλ. περίπου στρέμματα τῆς Γόρτυνας, μίας πόλης περίπου τῶν 60.000 χιλ. ἀνθρώπων τότε, εἶναι ἀλήθεια ὅτι μόνο τὸ 10% ἔχει ἀνασκαφτεῖ;
-Di Vita. Λιγότερο ἀπὸ 10%.
-Σεβ. Αὐτὸ δείχνει πόσο λίγα πράγματα ξέρουμε καὶ πόσες ἀκόμα ἐκπλήξεις κρύβονται στὴν εὐλογημένη γῆ τῆς Γόρτυνας.
-Di Vita. Τόσα χρόνια σκάβαμε, γιὰ 24 περίπου χρόνια. Δὲν ξέραμε πρὶν ἀπὸ τὶς ἀνασκαφὲς τίποτα π.χ. γιὰ τὴν πεντάκλιτη βασιλική τῆς Μητρόπολης, γιὰ τὸ στάδιο, γιὰ τὸ ἀμφιθέατρο καὶ τόσα καὶ τόσα ἄλλα. Ἐὰν εἴχαμε χρήματα θὰ συνεχίζαμε… βρήκαμε αὐτὸ τὸ ἐνδιαφέρον σημεῖο, τὴ βασιλικὴ, πρὶν τὸ χωριὸ Μητρόπολη…Σύντομα κατάλαβα ὅτι ἦταν μία μεγάλη ἐκκλησία. Ἦταν ἡ μεγαλύτερη ἐκκλησία τῆς Κρήτης καὶ τῆς Μητρόπολής της. Τότε ὁ Ἐμμ. Μπορμπουδάκης, Ἔφορος Βυζ. Ἀρχαιοτήτων, ἀγόρασε τὰ ἐκεῖ χωράφια ἐκ μέρους τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους…Ἔχουμε βρεῖ αὐτὴ τὴ βασιλικὴ καὶ ξέρετε πόσο μεγάλη εἶναι…Εἶναι ἡ δεύτερη σέ μέγεθος στήν Ἑλλάδα βασιλική, μετά τήν βασιλική τοῦ Λεχαίου Κορίνθου. Ἐπίσης βρήκαμε ἐκεῖ κοντὰ καὶ ἄλλα χριστιανικὰ μνημεῖα, ὅπως π.χ. τὸ βαπτιστήριο τοῦ ὁποίου ἡ ἀνασκαφή συνεχίζεται…»
Πίσω, λοιπόν, ἀπό τό Σύνθρονο τοῦ Βήματος, τῆς πρώτης πεντάκλιτης μεγαλόπρεπης βασιλικῆς τῆς Γόρτυνας, ὅπου καί ἡ τότε ἕδρα τῆς Ἐκκλησίας Kρήτης, κατά τήν πρωτοβυζαντινή περίοδο, ἔχει ἀγορασθεῖ ὁ χῶρος καί περιμένει τήν ἀνασκαφή του.
Εἴχαμε πάει ἐκεῖ μέ τόν Καθηγητή Di Vita καί μᾶς ὑπέδειξε τόν χῶρο πού, κατά τή γνώμη του, ὑπάρχει τό Ἐπισκοπεῖο τῆς Γόρτυνας. Μένει ἡ ἐνεργοποίηση τῶν ὑπευθύνων ὑπηρεσιῶν.

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Παναγία Κερά ἤ Ἅγ. Τίτος – Βλαχέρνα τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης

Ὁ Καθηγητής Ἀρχαιολογίας A. Di Vita ὁ ὁποῖος ἔκανε ἀνασκαφές στή Γόρτυνα, ἐπί 24 χρόνια, σέ μιά συνομιλία πού εἴχαμε, το 2010, καί τῆς ὁποίας ἡ ἀπομαγνητοφώνηση δημοσιεύθηκε στό περιοδικό μας «Ἐν Ἐσόπτρῳ» τεῦχος 20, μᾶς εἶχε, μεταξύ ἄλλων, πεῖ:
«…-Σεβ. Ἀναφέρεστε σ᾽ αὐτὴν ποὺ προείπαμε, αὐτὴν ποὺ βρίσκεται πάνω στὸν κεντρικὸ δρόμο Ἁγ. Δέκα – Μοιρῶν, ποὺ δὲν εἶναι τελικά τοῦ Ἁγ. Τίτου, τὴν ἐπονομαζόμενη ἀπὸ τὸ λαὸ «Παναγία Κερά»;
-Di Vita. -Ναί, τὴ λεγόμενη «Κερά». Τὸ 670 μ.Χ. ὅταν καταστρέφεται ὁλόκληρη ἡ πόλη, μένουν σπάνια πλέον κληρικοὶ σ᾽ αὐτήν. Οἱ περισσότεροι Γορτύνιοι μετά τόν σεισμό, πῆγαν πάνω στὴν ἀκρόπολη τῆς Γόρτυνας, ὅπου ἐκεῖ οἰκοδόμησαν μία ἐκκλησία τὸν 7ο-8ο αἰ. μ.Χ. Ὅταν ἔφυγαν ἀπὸ κάτω, ἀπὸ τὴ βασιλικὴ ποὺ βρίσκεται πρὶν τὸ χωριὸ Μητρόπολη, μεταφέρθηκαν πάνω πολλοί Γορτύνιοι, στὴν ἀκρόπολη τῆς Γόρτυνας. Ἐγὼ πιστεύω ὅτι ἡ λεγόμενη Ἐκκλησία τοῦ Ἁγ. Τίτου ἤ «Κερᾶς» ἔμεινε καὶ δὲν γνωρίζω ἂν ὁ Ἅγ. Τίτος ὡς ναὸς καί ὡς λατρεία, μεταφέρθηκε στὴν Ἀκρόπολη ἢ ἔμεινε στὴ Βασιλικὴ ποὺ εἶναι στὸν κεντρικὸ δρόμο, Ἁγ. Δέκα – Μοιρῶν.
-Σεβ. -Αὐτὴν πού ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Γόρτυνας Βετράνιος εἶχε χτίσει πιὸ μπροστά, αὐτὸ λέτε;
-Di Vita. -Ναί, καὶ μποροῦμε νά ποῦμε: Ὅταν τὸ 961 μ.Χ. ἦρθαν ἐδῶ οἱ βυζαντινοὶ τὴν ἔφτιαξαν ἀκόμη περισσότερο. Πιστεύω ὅτι αὐτὴ ἡ ἐκκλησία ποὺ βλέπουμε τώρα στὸν δρόμο Ἁγ. Δέκα – Μοιρῶν, εἶναι τοῦ 10ου αἰ. μ.Χ. τὸ ἔχει πεῖ ὁ καθηγητής Ὀρλάνδος.
-Σεβ. Μήπως πιὸ μπροστά; -Di Vita. Τελικὰ ἐγὼ πιστεύω ὅτι ἦταν τοῦ 6ου αἰ. μ.Χ. καὶ τὴν εἶχαν φτιάξει πολλὲς φορές, δηλαδή ἔχει ἀρκετές φάσεις. -Σεβ. Μιλᾶμε πάντα γιὰ τὴν «Κερά»;
-Di Vita. Βεβαίως. Ὅταν ἦρθαν ἐδῶ οἱ Ἰταλοὶ γιά ἀνασκαφή τό 1900 οἱ κάτοικοι ἐδῶ τήν ἔλεγαν «Κερά».
-Σεβ. Ναί, ἀλλὰ ὅταν ἦρθε ἐδῶ ὁ καθη­γητὴς Ὀρλάνδος, δὲν ὑπῆρχε στό φῶς ἡ δική σας ἀνασκαφὴ στὴ Μητρόπολη καὶ δὲν γνώριζε.
-Di Vita. Διαπιστώνω ὅτι γι᾽ αὐτὸ εἶχε πεῖ ὅτι ἦταν τοῦ Ἁγ. Τίτου…» Στόν παλαιότερο βίο τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου, τοῦ 9ου – 10ου αἰ., τοῦ Νικήτα Πατρικίου καί Κυέστορος (κωδ. Βατοπεδίου 84) καί σέ ἀρκετά μεταγενέστερα χειρόγραφα, ὑπάρχει ἡ ἑξῆς ἀναφορά, τήν ὁποία μεταφέρουμε στή δημοτική: Ὅταν ὁ Ἅγ. ἦταν στήν Κρήτη, «…οἰκοδόμησε ναό τῆς παναχράντου καί πανυμνήτου Θεοτόκου Μαρίας…τόν ὁποῖο οἰκοδόμησε ὁ ἴδιος καί τόν ὀνόμασε Βλαχέρνας…». Ἀκόμα βρίσκουμε στά ἐν λόγῳ χειρόγραφα ὅτι ἔκτισε «ἰατρεῖον», «πτωχοτροφεῖον» καί «ξενοδοχεῖον». Ποιά ἡ σχέση τῆς λαϊκῆς παράδοσης πού ἀποκαλεῖ τόν γνωστό Ἱ. Ν. τοῦ Ἁγ. Τίτου στή Γόρτυνα μέ τήν προσωνυμία «Κερά», ἤ καί ἄλλων ἐκκλησιῶν τῆς Γόρτυνας, μέ τίς «Βλαχέρνες» πού ἔκτισε ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας;

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Ἡ βασιλική τοῦ Μαυρόπαπα στή Γόρτυνα

Στόν Βουρβουλίτη καί στούς Ἁγ. Δέκα, ἀποκαλοῦν τόν Ἅγ. Ἀνδρέα Κρήτης μέ τήν προσωνυμία: « Ὁ Μαυρόπαπας».
Ὁ ἐξέχων Καθηγητής Ἀρχαι­ολογίας A. Di Vita ὁ ὁποῖος ἔκανε ἀνασκαφές στή Γόρτυνα, ἐπί 24 χρόνια, στό σπουδαῖο βιβλίο του, «Gortina di Creta quindici secoli di vita urbana», δηλ. «Γόρτυνα τῆς Κρήτης, δεκαπέντε αἰῶνες τῆς ἀστικῆς ζωῆς της», 2010, τό ὁποῖο κυκλοφόρησε καί στά ἑλληνικά, ἀναφέρει ὅτι στή Γόρτυνα σώζονται ἴχνη τῆς Βασιλικῆς τοῦ Μαυρόπαπα.
Μεταξύ ἄλλων γράφει: «…λιγότερο από 100 μέτρα βορειοανατολικά της μεγαλοπρεπούς μητροπολιτικής βασιλικής του Ιουστινιανού βρέθηκε από τον Halbherr και ανασκάφηκε έπειτα από τον De Sanctis, το 1899, μια χριστιανική βασιλική οικοδομημένη με υλικά από κάποιο σπουδαίο ελληνικό δημόσιο κτήριο, η οποία έφερε στους τοίχους της πλήθος σημαντικών επιγραφικών κειμένων και απέδωσε πολλά ψηφίσματα παραχώρησης του δικαιώματος του πολίτη της ελληνιστικής εποχής. Τα επιγραφικά αυτά κείμενα χρησιμοποιήθηκαν και στις εγκαταστάσεις της γειτονικής ιουστινιάνειας βασιλικής. συνεπώς οι δύο εκκλησίες κτίστηκαν με μικρή χρονική απόσταση μεταξύ τους και βρίσκονταν αμφότερες, όπως και η τρίκογχος, σε λειτουργία κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα. Το γεγονός ότι είχε κατασκευαστεί με υλικά σε δεύτερη χρήση, κατά ένα μεγάλο μέρος ενεπίγραφα, είχε δυστυχώς ως συνέπεια να θεωρηθεί το κτήριο από τον Halbherr και τους συνεργάτες του κυρίως ως πηγή επιγραφών που έπρεπε να περισυλλεγούν και να διατηρηθούν. σήμερα από τη συγκεκριμένη βασιλική μόλις και διακρίνεται στο έδαφος η θέση της. Υψωνόταν πλάι σε μια οδό που από τον Μητροπολιανό προχωρούσε προς τα ανατολικά, φτάνοντας στη ζώνη του Πραιτωρίου, διαδρομή που καλύπτεται σήμερα από ένα αξιόλογο μονοπάτι. Η Baldini Lippolis, που μελέτησε εκ νέου και με ακρίβεια τα ημερολόγια και τις εκθέσεις της ανασκαφής, κατάφερε να μας δώσει μια ανασύνθεση της κάτοψης του μνημείου, σίγουρα αρκετά κοντινή στην πραγματικότητα (βλ. τη φωτ. σελ. 20). Επρόκειτο για ένα κτήριο με τρία κλίτη που χωρίζονταν από κίονες. Είχε μήκος – μαζί με την αψίδα και το νάρθηκα – 32 μ. περίπου και πλάτος περίπου 19 μ., από τα οποία τα 8,40 αντιστοιχούσαν στο κεντρικό κλίτος, τα 4,51 στο βόρειο και τα 4,85 στο νότιο. Η αψίδα φιλοξενούσε ένα σύνθρονον, που περιβαλλόταν από στενό κύκλιον. Στα πλάγια του ιερού βήματος δύο τετράγωνα δωμάτια, που τέμνονταν από τα πλευρικά κλίτη, λειτουργούσαν ως παστοφόρια, ενώ τρία ανοίγματα σε αντιστοιχία με τα κλίτη οδηγούσαν στο νάρθηκα, πλάτους 4,35 μ. Ενδέχεται πριν από το νάρθηκα να υπήρχε αίθριο, ενώ είναι σίγουρο ότι προσκτίσματα συνδέονταν με τα πλευρικά κλίτη και έκλειναν τη ζώνη πίσω από την αψίδα. Πολλά είναι τα ευρεθέντα μέλη, που σχετίζονται με τη συγκεκριμένη βασιλική, καθιστώντας την – έστω και, δυστυχώς, χαμένη σήμερα – έναν από τους τέσσερις σημαντικότερους τόπους λατρείας που λειτουργούσαν συγχρόνως στη χριστιανική συνοικία της πόλης». (σελ. 328)
Ποιά ἡ σχέση τῆς ἀποδόσεως στόν Ἅγ. Ἀνδρέα Κρήτης τοῦ παρωνύμιου «Μαυρόπαπας» ἀπό τούς γηραιούς ἀνθρώπους στόν Βουρβουλίτη καί στούς Ἁγ. Δέκα μέ τά ἐδῶ ἀρχαιολογικά δεδομένα;
Χρειάζεται περαιτέρω ἔρευνα καί συνέχιση τῶν ἀνασκαφῶν, ὅπως μᾶς ἔλεγε ὁ μακαριστός Di Vita.

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Τό Κάστρο τοῦ «Δριμέως»

Στά χειρόγραφα μαρτυρεῖται ὅτι ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας, μετά ἀπό ἐπίθεση Ἀγαρηνῶν πού ἀποβιβάστηκαν στά νότια παράλιά μας, κατέφυγε μέ τό ποίμνιό του, στό κάστρο «τοῦ Δριμέως», «κατηύθηνε τήν ἄμυνα» καί «πρός τούς βάρβαρους προξένησε μέγα δέος». Ποιά ἡ σχέση τῶν ἀκροπόλεων τῆς Γόρτυνας μέ τό κάστρο αὐτό καί ἰδιαιτέρως μέ τό «Καστρί», πού ἀναφέρεται ἀπό τόν Καθηγητή A. Di Vita στό τελευταῖο βιβλίο του;
Παρά τίς λεηλασίες, τούς πολέμους καί τίς καταστροφές ἡ γῆ τῆς Γόρτυνας κρύβει ἀκόμα πολλά μυστικά πού θά μᾶς βοηθήσουν νά κατανοήσουμε καλύτερα τούς χρόνους πού διακόνησε στόν τόπο μας ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας. Ἡ συνέχιση τῶν ἀνασκαφῶν εἶναι ἐπιτακτική ἀνάγκη, καθώς καί ἡ δημοσίευση ὅλων ὅσων ἀφοροῦν στό Ἅγιο πρόσωπό του.

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Ἱ. Ναός Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης στόν Βουρβουλίτη

Τό ἁγίασμα δίπλα στόν Ἱ. Ναό Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης στόν Βουρβουλίτη

Ὅταν, γιά πρώτη φορά, πήγαμε νά λειτουργήσουμε στόν Ἱ. Ν. τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης τῆς Ἐνορίας Βουρβουλίτη, ρωτήσαμε: “Πῶς ὑπάρχει αὐτή ἡ ἐκκλησία στό ὄνομα τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέα Κρήτης;” καί λάβαμε ἀπό γηραιούς ἀνθρώπους τήν ἑξῆς ἀπάντηση: “Mά, ἐδῶ ἐρχόταν ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας γιά νά ξεκουράζεται”.
Ἀκόμα μᾶς εἶπαν ὅτι ὁ εἰρημένος χῶρος ὑπῆρξε Ἀνδρῴα Ἱ. Μονή. Αὐτή ἡ παράδοση διασώζεται στόν Βουρβουλίτη, ἀπό στόμα σέ στόμα. Ὁ π. Ἰ. Χασουράκης, θυμᾶται γέροντα 100 ἐτῶν νά μαρτυρεῖ περί τῶν ἀνωτέρω, πού καί ἐκεῖνος τά μετέφερε ἀπό διηγήσεις παλαιοτέρων. Ἡ ἐν λόγῳ ἐκκλησία ἀνακαινίσθηκε περί τό 2000, ὅπου ἀποκαλύφθηκαν σπαράγματα τοιχογραφιῶν τά ὁποία χρονολογοῦνται ἀπό τήν ἀρχαιολογία, τόν 12ο αἰῶνα.
Κατά τήν ἀνακαίνιση βρέθηκαν πίσω ἀπό τό Ἱερό ὀστά τά ὁποῖα τοποθετήθηκαν στόν περίβολο τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου δίπλα ὑπάρχει πρωτοβυζαντινό ἁγίασμα, ἐντός αὐτοῦ καί ἄνω ὑπόλειμμα τοιχογραφίας μέ γράμματα ἀπό τό μοναχικό σχῆμα καί ὄχι μέ παράσταση τοῦ Κυρίου πού εἴχαμε γράψει παλαιότερα, ἐνῶ δεξιά ὑπάρχει ἕτερη τοιχογραφία, πιό πέρα δέ εὑρίσκεται ρωμαϊκή στέρνα.

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

«Καλογερόσπηλιος», Βουρβουλίτη

kalogerospilios

«Καλογερόσπηλιος», Βουρβουλίτη

Σέ ἀπόσταση ἑνός τετάρτου ἀπό τόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης Βουρβουλίτη ὑπάρχει σπήλαιο μέ τήν ἐπωνυμία «Kαλογερόσπηλιος», ὅπου κατά τίς παραδόσεις τοῦ τόπου, (εὐχαριστοῦμε τόν π. Δ. Φορτετσανάκη) πήγαινε ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας μέ τούς μαθητές του καί ἀσκήτευαν.
Λέγονται δέ καί ὀνόματα μοναχῶν, ἤτοι Ἀνδρέας, Γεώργιος καί Δημήτριος. Ἐπίσης διαθρυλεῖται σφαγή τῶν ἐκεῖ μοναζόντων ἀπό Ἄραβες, καθώς καί στόν Ἱ. Ν. τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου, Βουρβουλίτη.
Στόν βίο τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου, τοῦ 11ου αἰ. (Ἐθνική Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος, ὑπ᾽ ἀριθμ. 2560), ὑπάρχει ἡ ἑξῆς ἀναφορά, τήν ὁποία μεταφέρουμε στή δημοτική: «…Κάποια μέρα, ἀφοῦ εἶδε (ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας) τά ἐρημικότερα μέρη τῆς Νήσου καί ἀφοῦ περισκόπησε ὅλους τούς τόπους της, βρῆκε ἕνα μέρος καθαρό ἀπό θόρυβο, ἔκτισε Ναό καί μικρά καταλύματα καί ἐκεῖ ἀφοῦ συνέκλεισε, ὅσο τό δυνατόν, τόν ἑαυτό του ἐπλατύνετο κατά τήν καρδία καί ἠγαλλιᾶτο τό πνεῦμα…».
Ἔχει ἄραγε σχέση μέ τήν παραπάνω παράδοση;

† Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

 

Ἀπόσπασμα ἀπό ὁμιλία τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέα Κρήτης, στούς Ἁγ. Δέκα
…Σάν εὐγνώνονα παιδιά…

«Ποθούσατε, ἄραγε, τήν ἐπάνοδό μου, φίλοι καί άδελφοί καί παιδιά μου; Ἐγώ ἔνιωθα ἄλ­λους νά προσεύχονται νά μέ δοῦν πάλι σ᾽ αὐτή τήν καθέδρα καί νά βρεθῶ μαζί σας τή λαμπρή αὐτή ἡμέρα τῶν ἑορτῶν, αὐτῆς τῶν Μαρτύρων καί αὐτῆς τοῦ Χριστοῦ, τοῦ μεγάλου καί μοναδικοῦ καί πρώτου κυρίαρχου τοῦ παντός, πού προεξάρχει στή λαμπροφορία αὐτή, καί ἄλ­λους νά ρωτοῦν νά μάθουν σχετικά καί νά λένε αὐτά περίπου: «Ποῦ εἶναι ὁ πατέρας; Ποῦ εἶναι ὁ ποιμένας; Ποῦ εἶναι αὐτός ποῦ μᾶς κάνει λαμπρότερες τίς ἑορτές καί πού μέ τήν παρουσία του φαιδρύνει τίς μνῆμες τῶν Ἁγίων καί πού ἰδιαίτερα μᾶς τρέφει μέ τούς λόγους του, ἀναπτύσσοντας τίς Ἱερές Βίβλους, καί πού σχεδόν φωνάζει: «Παιδιά μου, εἶναι ἡ τελευταία ὥρα καί πρέπει νά πλησιάσουμε μέ ἐπίγνωση τόν Θεό καί τόσο περισσότερο νά τόν ἐγγίσουμε, ὅσο μάλιστα βλέπουμε τήν ἡμέρα νά προσεγγίζει, ὅπως φωνάζει ἡ θεία σάλπιγγα, ὁ Παῦλος ὁ θεηγόρος». Ποῦ, λοιπόν, εἶναι αὐτός πού μᾶς ἐξηγεῖ τά θεῖα καί ἱερά γράμματα καί κάνει ἐντονότερο τόν τόνο τῆς προθυμίας μας μέ τό δικό του παράδειγμα; Μήπως, ἄραγε, ἔχοντας φύγει μακριά ἀπό τήν πατρίδα, χάθηκε; Μήπως κάποιος πόθος τοῦ θύμισε τή φιλοστοργία πρός τό ποίμνιό του, καί ὁ πόθος αὐτός νίκησε τίς δυσκολίες τοῦ δρόμου καί τοῦ θύμισε τήν ἐπιστροφή; Ἤ, τέλος, κάποια θεία δύναμη τόν ξανάφερε καί μάλιστα στούς Ἁγίους, τούς ὁποίους μέ πολλή φροντίδα καί θερμή προθυμία πάντοτε τιμᾶ; Καί νά, τώρα μέ περισσότερο ζῆλο, ἀπό ὅσο τοῦ ἐπιτρέπουν οἱ δυνάμεις του, φρόντισε καί ἔσπευσε στήν πνευματική αὐτή πανήγυρη… Αὐτά νομίζω ὅτι πολλοί διαλογίζονταν, ὅταν ἐγώ ἀπουσίαζα, γιατί σάν εὐγνώμονα παιδιά ἔτσι συμπεριφέρονται πρός φιλόστοργο πατέρα, καί αὐτός ἦταν ὁ πόθος τους, νά μέ δοῦν μέ τά ἴδια τους τά μάτια νά εἶμαι σωματικά παρών καί νά ἀκούσουν τή φωνή μου νά τούς διδάσκω. Αὐτό, λοιπόν, τό βλέπετε τώρα νά γίνεται. Βρίσκομαι, λοιπόν, ἐγώ ὁ ἴδιος ἀνάμεσά σας μέ τόν ζωντανό λόγο, ἀγκαλιάζοντας αὐτήν ἐδῶ τήν ἱερή σύναξη καί σάν δῶρο ἀπό τήν ἀπουσία μου προσφέρω αὐτόν τόν λόγο καί σέ σᾶς καί στούς Μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ. Καί δεχθεῖτε τον, σάν νά μήν ἦρθε ἀπό μακρινό ταξίδι…».
Νεοελληνική ἀπόδοση: Σοφ. Γ. Δημητρακόπουλου, Καθηγητοῦ. Ἀπό τό βιβλίο: «Οἱ Ἁγ. Δέκα Μάρτυρες οἱ ἐν Κρήτῃ 250 μ.Χ.» τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδάκη.

 

Ἀπόσπασμα ἀπό ὁμιλία τοῦ τότε Ἐπισκόπου Κνωσοῦ κ. Μακαρίου καί νῦν Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, κατά τή Θ. Λ. τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου Κρήτης, στήν Ἐρεσό Μυτιλήνης, 4-7-2003, στά πλαίσια ἐπιστημονικοῦ Συνεδρίου, μέ θέμα: «Ὁ Ἅγ. Ἀνδρέας Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης, ὁ Ἱεροσολυμίτης, πολιοῦχος Ἐρεσοῦ Λέσβου, 1-4 /7/ 2003» 

«…Τρυγών ἡ φιλέρημος…»

«…Εὐλπιστοῦμε στό τέλος μίας ἐποχῆς καί στήν ἀνατολή μίας ἄλλης, σέ καιρούς τῆς ἀφόρητης μοναξιᾶς τῶν μεγαλουπόπεων καί τῆς ἐσωτερικῆς φτώχειας, ὅτι ἡ «Τρυγών ἡ φιλέρημος» γιά τήν ὁποία γράφει στόν Μεγάλο Κανόνα ὁ Ἅγιος, τό τρυγόνι πού ξενιτεύτηκε, μίσεψε, ὅπως λέμε στήν Κρήτη, διψώντας νά βρεῖ λίγη ἡσυχία καί ἀνάπαυση ἀπό τά καμώματα τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς, νά μᾶς ξαναταξιδέψει μέ τά μελωδήματά του, στόν βιωματικό χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου ἀσκητικῆς καί προοπτικῆς.
Στήν τρέχουσα πυργοποιῒα τῆς συγχύσεως, ὁ Ἅγιος προτρέπει μέ τούς λόγους του νά ἐπιστρέψουμε στή μάθηση τῆς γλώσσας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γιά νά ἀφουγκραστοῦμε τή μυστική γλῶσσα τῆς ἐν Χριστῷ ἀλογίας, πού διηγεῖται τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, καθαίροντάς μας ἀπό τήν πνευματική ἔνδεια, παράγωγο τῆς φρικτῆς ἐκκοσμίκευσης πού πάει νά κατακλύσει ὅλους μας. Τῆς ζωῆς ἐκείνης δηλαδή πού τό «Εὐαγγέλιον ἀργεῖ», ὅπως γράφει.
Ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης καί προστάτης τῆς Ἐρεσοῦ διά τῆς ποιμαντικῆς διδασκαλίας του καλλιέργησε τίς ψυχές τῶν Κρητῶν. Ἡ ψυχή του εἶναι ἐκεῖ, στό ἀπάνεμο λιμάνι, τοῦ Παύλου τῶν Καλῶν Λιμένων, στή γῆ τοῦ Τίτου, τοῦ ἠγαπημένου καί γνησίου τέκνου του, στήν Κρήτη τῶν αἰώνων, τῶν ἀγώνων καί τῶν θυσιῶν, στίς ἡρωϊκές ἐπάλξεις πού ὑπηρέτησε ὁ Ἅγιος καί ἄφησε ὡς ἱερά παρακαταθήκη στή Μεγαλόνησο Κρήτη γιά τούς μεταγενέστερους. Εὑρίσκεται στόν τονικό του λόγο, γιά νά πλέξει στή συνέχεια τό ἀγαπημένο ποίμνιό του, ὁ ὑπερήφανος λαός τῆς Κρήτης, πάνω στίς κηρῆθρες του, ἑκατομμύρια χιλιάδες ρίμες χριστιανικῆς ζωῆς, παραδόσεως, ἡρωϊσμοῦ καί ἀξιοπρεπείας…».